Diplomacia e munguar

Mendime për librin e autorit Shefki Hysa
“Diplomacia e vetëmohimit”

Tashmë është e njohur nga të gjithë se problemi çam është tepër kompleks në udhën e zgjidhjes së tij. Ndoshta një nga arsyet e moszgjidhjes së tij në kohën e duhur e në kërkesat e tij themelore është pikërisht edhe ky kompleksitet i pranishëm e shumë i madh problemesh që ngërthehet në këtë truall tipik shqiptar qoftë me gjeografinë, me historinë, me kulturën e etnografinë e toponiminë. Krah atyre problemeve politike, historike, kulturore, juridike, etnografike, janë edhe ato të diplomacisë jo vetëm midis dy vendeve që e kanë si problem prioritar, atij shqiptar e atij grek, por edhe me opinionin ndërkombëtar.

Një kopertinë që ka një dritë në fund të një tuneli. me një hartë-copëz e trungut shqiptar me emrin “Çamëria” e me një portret të hijezuar e të paqartë në konturet e tij (një simbol i goditur i aktualitetit të zgjidhjes së problemit çam), e bën shumë intrigues librin më të fundit të autorit Shefki Hysa, me origjinë nga Çamëria, me titull “Diplomacia e vetëmohimit”.

Të paktën vetëm për këtë fakt ai është bukur i mirëpritur nga lexuesit e shumtë që ende kanë “uri” për libra të tillë, megjithëse harta e botimeve për Çamërinë është shtuar ndjeshëm në vitet e fundit.

I ardhur nga një përvojë shumë e pasur botimesh në llojshmëri letrare, në tematikë e në ndërtimin e veprave të tij Shefki Hysa, ashtu si edhe në librat e tjerë të tij rreket të tregohet intrigues dhe origjinal si një studiues e publicist i përmasava të gjëra.

Përvoja shumë e pasur që ai ka krijuar prej vitesh edhe me botimin e revistës shumë prestigjioze “Krahu i shqiponjës”, duket se nuk ka kaluar pa lënë gjurmë të forta në trajtimin e këtij problemi jo në një rreth të ngushtë njerëzish, intelektualësh apo edhe politikanësh të një krahu të caktuar, të majtë apo të djathtë, (duket se edhe në këtë tollovi alternativash kaq të vakëta që të jep politika shqiptare, nuk i ka shpëtuar edhe problemi çam). Pra, çështja çame paraqitet si një problem apo projekt i mprehtë kombëtar që, gjithësesi mbetet i patrajtuar qartë nga faktorët politiko-diplomatikë.

Pa dashur që të ndikojmë në mendimin konkret të një lexuesi të kualifikuar dhe shumë të interesuar për këtë temë, të cilit i drejtohet, mund të citojmë edhe mendime të personaliteteve të kulturës shqiptare për problemin çam që trajtohet më konkretisht në librin e Shefki Hysës.
Kështu shkrimtari i njohur Ismail Kadare ka shkruar për librin e Shefki Hysës : “Ky libër është i nevojshëm, i domosdoshëm, i moralshëm si çdo botim i arrirë i kësaj natyre, siç janë të shumta arsyet që çamët nuk e harrojnë Çamërinë dhe, merret me mend, kjo është një e drejtë jo vetëm e tyre, por e drejta e gjithë shqiptarëve”.

Si një “pararojë “ e suksesshme e këtij libri mbetet edhe vlerësimi i poetit, shkrimtarit e studiuesit Dritëro Agolli që ka thënë për krijimtarinë e Shefki Hysës: “ Krijimet e shkrimtarit Shefki Hysa, veçanërisht tregimet e tij dallohen për lëvizjen kontradiktore dhe për prirjen me ankth të fundit të kësaj lëvizjeje eksiztenciale…”

Poeti Visar Zhiti shkruan: “Në librat e Shefki Hysës fryn era e shqetësuar çame dhe fati i njerëzve është i lidhur me truallin e tyre, ashtu si rrënjët që futen thellë në gurë, por edhe si gishtat e jetës që të përgjakura shtrëngojnë realitetin.”

Pra, i ardhur nga kjo përvojë letrare, por jo më pak edhe jetësore (ai është një filiz i shëndetshëm i kësaj historie e i kësaj kulture kaq vitale dhe një nga nismëtarët e parë të krijimit të Shoqatës “Çamëria“ dhe të gazetës së saj “Çamëria – vatra amtare”), duket se ai e kishte paksa të garantuar suksesin e veprës së radhës .

Këtyre përvojave të këtij autori të njohur tashmë në letrat shqipe do t’i shtonim edhe atë politike. Kështu kapitullit të këtij libri voluminoz prej rreth 500 faqesh, do t’i shtonim atë të marrëdhënieve që Çamëria ka patur të paktën në këta 19 vjet me politikën shqiptare. Shkrime të tilla si “Çamëria dhe Senati Amerikan”, “Politika – një zë i vetëm për Çamërinë”, “Marrëdhëniet Shqipëri– Greqi në vite” , “Miratimi i Rezolutës nga Kuvendi zyrtarizon problemin çam” e shumë të tjera që përbëjnë kapitullin më të rëndësishëm të librit “Diplomacia e politikanëve“ hedhin shumë dritë në të sotmen e në të ardhmen e Çamërisë. Duhet të jemi objektivë kur themi se ende në forumet udhëheqëse të komunitetit çam, qoftë edhe në atë të shtetit shqiptar nuk ka një strategji të unifikuar për zgjidhjen e problemit. Disa e quajnë atë thjesht një problem teknik për kthimin e disa pronave, për të cilat edhe tapitë nuk janë të plota e të rregullta. Disa e quajnë atë edhe si problem politik, mbi bazën e të cilit qeveria greke duhet të pranojë genocidin mbi popullsinë e pafajshme çame, etj, etj.

Mendojmë se leximi e, më saktë, studimi i këtij kapitulli do t’u hapte shumë dritare të tjera të reja politikanëve të sotëm e atyre që do të ulen nesër në kolltukët parlamentarë për këtë problem. Racionaliteti i paraqitjes së problemeve dhe mënyra e trajtimit të drejtpërdrejtë me një gjuhë shumë të kulturuar e të kuptueshme, e bën të lexueshëm secilin shkrim të tij. Nga ana tjetër autori ka përdorur në këtë kapitull kaq të rëndësishëm të gjithë gjinitë publicitike si artikullin problemor, reportazhin, intervistën etj.

Kjo tablo e qartë do të ishte disi e venitur nëse nuk do të flisnim edhe për një pjesë të madhe të librit që autori ia kushton shkrimtarit disident çam Bilal Xhaferri. Janë botuar deri tani disa shkrime për Bilalin në një kohë që tregu shqiptar i librit dhe bibliotekat shqiptare të të gjitha trojeve kanë shumë “uri” për të njohur këtë personalitet të vërtetë artistik e tragjik të Çamërisë e të mbarë kombit shqiptar.

Ndryshe nga ato pak informacione letrare e publicistike që janë botuar në faqet e shtypit tonë periodik, jeta e Bilal Xhaferrit e aktiviteti i tij letrar, jetësor, patriotik jepet me shumë kolorit. Në të jepen kujtimet e miqve të poetit si të Namik Manes, Riza Millës, Skënder Xhelos, Selfo Hoxhës, Elez Bardhit, Antika Xhaferri, Aqif Dino, Ballkëz Halilit, Bedri Myftari, Agim Mehqmesë etj.

Edhe vetë puna krijuese e autorit Shefki Hysa është e lidhur në një masë të madhe me njohjen, propogandimin e botimin e veprës së Bilal Xhaferrit. Madje edhe në delegacionin e Ministrisë së Kulturës më 1995, për kthimin e eshtrave të këtij personaliteti nga Amerika në atdhe, Shefki Hysa kishte rolin e tij nismëtar.

Më 1974 për herë të parë në Çikago të SHBA shkrimtari Bilal Xhaferri themeloi revistën kombëtare “Krahu i shqiponjës”. Pra, ai pas arratisjes nga Shqipëria më 1969, si u vendos në diasporë, në Amerikë, nuk u rehatua, por iu përkushtua atdhetarisë. Janë 14 vite të vështira, por edhe shumë të bukura kur Bilali u vu në drejtimin e revistës “Krahu i shqiponjës”, botim i Lidhjes Çame, me një përmbajtje shumë të spikatur atdhetare që e bëri edhe më të njohur në mjediset patriotike të mbarë diasporës shqiptare në botë. Në të njëjtën kohë kjo revistë kaq e dashur për shqiptarët e Çikagos, Bostonit e të shumë qyteteve ku kishte çamë shqiptarë e kosovarë, u bë edhe një arsye më tepër që armiqtë të gjenin mënyrën për ta ndëshkuar edhe me humbjen e jetës së tij, në atë kohë kur ai kishte ende kaq shumë për të bërë për problemin kombëtar në përgjithësi e për atë çam në veçanti.

Pikërisht tradita e shkëlqyer e kësaj reviste deri në vitin 1986, kur poeti u largua nga jeta, do të vazhdonte mbijetesën e saj më 1995. Kësaj radhe në Shqipëri e pikërisht në drejtimin e shkrimtarit Shefki Hysa. Kjo gjë u bë paralelisht edhe me krijimin e Shoqatës Kulturore “ Bilal Xhaferi”, e cila vazhdon edhe sot e kësaj dite që të bëjë jehonën e veprës së këtij personaliteti të njohur të etnisë sonë.

Një përvojë e tillë organizative e botuese në kërkim të njohjes së këtyre vlerave e bën aq mirë edhe në një numër të konsiderueshëm faqesh shkrimtari Shefki Hysa në librin e tij. Me një tendencë të mirë për të qenë edhe i larmishëm në ndërtimin e librit, ai boton edhe një pjesë të poezive të zgjedhura të poetit Bilal Xhaferri të nxjerra nga dosja e ish sigurimit të shtetit komunist shqiptar, ku ishin burgosur si krijimtari disidente, pra, si shkas për të ndëshkuar autorin e tyre.

Gjuha e zgjedhur artistiko-publicistike e librit është një tjetër kontribut që sjell autori me këtë vepër, në një kohë që jo të gjithë botimet e sotme ta afrojnë këtë kontribut më se të domosdoshëm. Nis kjo gjuhë interesante që në parathënien e librit të shkruar nga vetë autori. Mes të tjerash theksohet: “A nuk është marrëzi që për një kokëkrisje, lajthitje a inat të çastit, të lësh pa realizuar programin e punës tënde, të lësh pa jetuar gjithë pasion jetën tënde me mendimin se do ta përjetojë fëmija yt, që nuk dihet se kur do të lindë dhe nëse do të lindë i mbarë a i prapë a me dëshira dhe ëndrra krejt të tjera nga ato të tuat?... Unë me miqtë e mi me mençuri, urtësi e diplomaci po realizojmë synimet dhe objektivat tona: përplasjet, kërcënimet dhe asgjësimet ua kemi lënë të tjerëve, kudërshtarëve tanë… Dhe kështu me mençuri e me sakrifica gjer në prag të vetëmohimit, do ta bëjmë një realitet të mrekullueshëm ëndrrën e madhe të çamëve…”

Ky mesazh shumë domethënës plotësohet në fund të librit edhe nga Namik Mane, shkrimtari disident e miku i ngushtë i poetit Bilal Xhaferri, në shkrimin e titulluar: “Mos e harroni Çamërinë!”

Është më tepër se një kërkesë e një patrioti çam kjo thirrje. Është një kërkesë, një lutje, një amanet i të parëve, është një porosi e brezave, është një e drejtë universale që nuk lejon harresë, aq më tepër moszgjidhje, është një klithmë çame që duhet ta dëgjojë mbarë diplomacia shqiptare, evropiane e ajo botërore për zëjidhjen e problemit çam. Ta dëgjojë ajo diplomaci kombëtare që nuk duhet ta masë punën e saj vetëm me disa shkrime gazetash apo me ndonjë fjalim diplomatik në sallat e tribunat e zbukuruara me lule e mikrofonë.

Ja si apelon ai:

“…Bëni një udhëtim në veriperëndim të Greqisë. Do të dëgjoni se si flitet ende një çamçe e kulluar. Do t’ju tregojnë histori të dhimbshme themelet e muret e rrëzuara të shtëpive tona, do t’ju flasin varret e themelet e gjyshërve e stërgyshërve tanë, varret e tyre që kërkojnë varret tona... Janë ende gjallë ca pak baballarët tanë që kërkojnë të flasin me ju. Jemi gjallë ne, bijtë e tyre që e njohim mirë shtrirjen e Çamërisë. S’kemi nevojë për harta. S’kemi nevojë për tapira. I dimë saktë sinorët tanë. Po ne kërkojmë mbështetjen tuaj humane, o miq, kërkojmë urtësinë tuaj, kërkojmë që t’i hidhni një vështrim problemit çam dhe do të shikoni se është mbushur plot e përplot me të vërteta”…

Namik Selmani
Shkrimtar
Shkurt , 2009