Tuesday, July 21, 2009
Friday, March 13, 2009
Ç’është Shoqata Kulturore “Bilal Xhaferri”?!
Shoqata Kulturore “Bilal Xhaferri” (Komuniteti Kulturor i Çamërisë) është një OJQ shqiptare, me qendër në Tiranë, e themeluar nga një grup gazetarësh, shkrimtarësh, artistësh e intelektualësh, miq e dashamirë të poetit, prozatorit dhe publicistit të shquar disident Bilal Xhaferri, e cila synon madhështimin e kësaj figure të nëpërkëmbur e të flakur në harresë prej ish diktaturës komuniste dhe lartësimin e vlerave të kulturës sonë kombëtare përballë vlerave të qytetërimeve të përparuara botërore, veçanërisht ato të Çamërisë martire.
Shoqata Kulturore “Bilal Xhaferri” është themeluar në vitin 1993 dhe e miratuar ligjërisht më 1994 si institucion kulturor i specializuar shumëfunksional në vazhdën e zgjerimit të veprimtarisë së shtëpisë botuese “Bilal Xhaferri”, e cila ishte krijuar që në vitin 1991 prej shkrimtarit Shefki Hysa, si një nga entet e para botuese të periudhës postkomuniste me synim për të përzgjedhur e publikuar vlerat më të spikatura të letërsisë botërore, të letërsisë disidente shqiptare dhe të krijimtarisë së talenteve të reja që janë të rrezikuara të humbasin në kushtet e vështira të ekonomisë së tregut.
Bumi i botimeve të kësaj shtëpie botuese si dhe jehona e madhe e veprimtarisë së saj në ato vite, krijoi idenë se duhej themeluar një institucion me hapësira e fushëveprim ligjor më të mëdha se ato të një enti të thjeshtë botues. Pra, dilte si domosdoshmëri krijimi i një organizmi kulturor shumëfunksional më dinjitar, një organizatë jofitimprurëse që të përfshinte edhe fushën e botimeve dhe njëkohësisht të kishte mundësitë e bashkëveprimit me institucione qeveritare e joqeveritare në të gjitha këndvështrimet e jetës, brenda dhe jashtë vendit…
Një grup veprimtarësh çamë së bashku me miqtë e tyre në krahina të ndryshme të Shqipërisë dhe në Diasporë, diskutuan gjatë me intelektualët më të mirë të Komunitetit Kulturor të Çamërisë dhe në bashkëpunim me shumë e shumë shkrimtarë, artistë e intelektualë të tjerë shqiptarë, miq e dashamirë të Bilal Xhaferrit e të Çështjes Çame, vendosëm të krijonin një shoqatë kulturore, që të kishte përveç shtëpisë botuese, edhe shtypin e saj. Pra, duhej të krijonin një organizatë jo qeveritare si Lidhja Çame që kishte krijuar Bilal Xhaferri në Çikago, SHBA apo diçka të përafërt me shoqatën “Çamëria”, por që të prirej më shumë drejt kulturës çame, sesa t’i kushtohej politikës.
Si rezultat i bashkëpunimit gjatë viteve 1993 e 1994 u themelua dhe forcua Shoqata Kulturore “Bilal Xhaferri”, si institucion i specializuar që do ta zgjeronte veprimtarinë kulturore tej kufijve të Shqipërisë, në Kosovë e Maqedoni e gjer në SHBA për të bashkërenduar punën me Lidhjen Çame, Lidhjen Kosovare, Lidhjen Demokratike të Malit të Zi, Lidhjen e Shqiptarëve të Maqedonisë e me shumë organizata të tjera që vepronin në kontinentin amerikan. Shoqata do të ishte një zë i fuqishëm për mbështetjen e problemit çam dhe për zgjidhjen e tij në rrugë diplomatike... Pra, këtyre nismëtarëve u duhej të bëheshin nga pak diplomatë, si gjithë shkrimtarët e artistët që vetvetiu marrin rolin e ambasadorëve të kulturës së vendit të tyre… Donin s’donin, do të bëheshin misionarë të kulturës shqiptare, diplomatë të saj…
Po cilët ishin disa prej miqve që u bashkuan në tryezën e kësaj shoqate dhe që e ndihmuan me zemër shqiptari idealin çam?!… Midis tyre u shquan edhe intelektualë të mirënjohur si: Namik Mane, Pandeli Koçi, Pjetër Arbnori, Dritëro Agolli, Ismail Kadare, Ballkiz Halili, Dhori Karaj, Faik Teodori, Fatos M. Rrapaj, Hektor Sejko, Hekuran Halili, Namik Selmani, Martin Mato, Minella Kureta, Sokol Jakova, Vath Koreshi, Axhem Çapo, Balil Proda, Bujar Shurdhi, Qani Biraçi, Xhemil Lato e sa e sa të tjerë, jo vetëm çamë…
Shoqata Kulturore “Bilal Xhaferri” shumë shpejt u shtri jo vetëm në zonat e komunitetit çam, por edhe në rrethet kryesore të Shqipërisë, kudo që ndodheshin miqtë e veprës e të idealit të Bilal Xhaferrit… Krijoi marrëdhënie shumë të mira me strukturat e shtetit shqiptar, me politikanë të të gjithë spektrit politik, me të pozitës e opozitës, me më të vjetrit e më të rinjtë si: Pjetër Arbnori, Sali Berisha, Ibrahim Rugova e Fatos Nano, Aleksandër Meksi, Servet Pëllumbi e Skënder Gjinushi, Sabri Godo, Fatmir Mediu, Namik Dokle e Arian Madhi, Edi Rama, Hashim Thaçi, Gramoz Ruçi, Bamir Topi, Besnik Mustafaj e Neritan Ceka, Petro Koçi e Preç Zogaj, Ilir Meta, Pëllumb Xhufi e Sabri Hamiti, Makbule Çeço, Jozefina Topalli, Diana Çuli, Lajla Pernaska, Valentina Leskaj, Mimi Kodheli, Majlinda Bregu e sa e sa të tjerë.
Lidhjet e kësaj shoqate u shtrinë dhe u forcuan edhe me ambasada si ajo amerikane, italiane, gjermane, turke etj., apo me personalitete të diplomacisë e kulturës botërore si Hillari Clinton e Doris Pack, Miranda Vickers e James Pettifer, Marko Panela e Callenback, Dr. Haim Reitan, Amir Gilad etj.
Një brez poetësh, gazetarësh, intelektualësh e politikanësht të rinj të talentuar si Agim Mero, Alma Ahmeti, Bianka Bilali, Dylbere Dika, Florian Bulica, Fllanxa Veshi, Kadri Aliu, Kostaq Myrtaj, Ismail Murtaj, Leonora Bilali, Mina Çaushi, Rudina Hasa, Yllka Sulku, Xhulia Xhekaj e sa e sa të tjerë më vonë e më vonë, do të bëheshin ndër vite armata e madhe e luftëtarëve të idealit çam që synonte kjo shoqatë…
Revista “Krahu i shqiponjës”, e themeluar prej Bilal Xhaferrit në SHBA u bë organi që pasqyroi dhe vazhdon të pasqyrojë tërë veprimtarinë e kësaj organizate atdhetare.
Pikësynimi i saj kryesor ishte dhe mbetet madhështimi i figurës së Bilal Xhaferrit dhe i vlerave të kulturës çame e asaj shqiptare përkrah vlerave më të mira botërore... Që të realizohej ky synim, u caktua objektivi më i afërt: Rikthimi i eshtrave të Bilal Xhaferrit në Shqipëri që u realizua më 6 maj 1995 me kontributin e shtetit shqiptar dhe të shkrimtarit Shefki Hysa, kryetar i kësaj shoqate…
Dhe filloi kështu një bashkëpunim i gjatë e lodhës me të gjitha organizmat qeveritare e joqeveritare, derisa u bë e mundur që eshtrat e Bilal Xhaferrit të vinin në atdhe e të preheshin në Sarandë dhe të arriheshin edhe shumë synime të tjera në dobi të kultures shqiptare dhe të zgjidhjes përfundimtare të problemit çam…
Shoqata Kulturore “Bilal Xhaferri” (Komuniteti Kulturor i Çamërisë) është një OJQ shqiptare, me qendër në Tiranë, e themeluar nga një grup gazetarësh, shkrimtarësh, artistësh e intelektualësh, miq e dashamirë të poetit, prozatorit dhe publicistit të shquar disident Bilal Xhaferri, e cila synon madhështimin e kësaj figure të nëpërkëmbur e të flakur në harresë prej ish diktaturës komuniste dhe lartësimin e vlerave të kulturës sonë kombëtare përballë vlerave të qytetërimeve të përparuara botërore, veçanërisht ato të Çamërisë martire.
Shoqata Kulturore “Bilal Xhaferri” është themeluar në vitin 1993 dhe e miratuar ligjërisht më 1994 si institucion kulturor i specializuar shumëfunksional në vazhdën e zgjerimit të veprimtarisë së shtëpisë botuese “Bilal Xhaferri”, e cila ishte krijuar që në vitin 1991 prej shkrimtarit Shefki Hysa, si një nga entet e para botuese të periudhës postkomuniste me synim për të përzgjedhur e publikuar vlerat më të spikatura të letërsisë botërore, të letërsisë disidente shqiptare dhe të krijimtarisë së talenteve të reja që janë të rrezikuara të humbasin në kushtet e vështira të ekonomisë së tregut.
Bumi i botimeve të kësaj shtëpie botuese si dhe jehona e madhe e veprimtarisë së saj në ato vite, krijoi idenë se duhej themeluar një institucion me hapësira e fushëveprim ligjor më të mëdha se ato të një enti të thjeshtë botues. Pra, dilte si domosdoshmëri krijimi i një organizmi kulturor shumëfunksional më dinjitar, një organizatë jofitimprurëse që të përfshinte edhe fushën e botimeve dhe njëkohësisht të kishte mundësitë e bashkëveprimit me institucione qeveritare e joqeveritare në të gjitha këndvështrimet e jetës, brenda dhe jashtë vendit…
Një grup veprimtarësh çamë së bashku me miqtë e tyre në krahina të ndryshme të Shqipërisë dhe në Diasporë, diskutuan gjatë me intelektualët më të mirë të Komunitetit Kulturor të Çamërisë dhe në bashkëpunim me shumë e shumë shkrimtarë, artistë e intelektualë të tjerë shqiptarë, miq e dashamirë të Bilal Xhaferrit e të Çështjes Çame, vendosëm të krijonin një shoqatë kulturore, që të kishte përveç shtëpisë botuese, edhe shtypin e saj. Pra, duhej të krijonin një organizatë jo qeveritare si Lidhja Çame që kishte krijuar Bilal Xhaferri në Çikago, SHBA apo diçka të përafërt me shoqatën “Çamëria”, por që të prirej më shumë drejt kulturës çame, sesa t’i kushtohej politikës.
Si rezultat i bashkëpunimit gjatë viteve 1993 e 1994 u themelua dhe forcua Shoqata Kulturore “Bilal Xhaferri”, si institucion i specializuar që do ta zgjeronte veprimtarinë kulturore tej kufijve të Shqipërisë, në Kosovë e Maqedoni e gjer në SHBA për të bashkërenduar punën me Lidhjen Çame, Lidhjen Kosovare, Lidhjen Demokratike të Malit të Zi, Lidhjen e Shqiptarëve të Maqedonisë e me shumë organizata të tjera që vepronin në kontinentin amerikan. Shoqata do të ishte një zë i fuqishëm për mbështetjen e problemit çam dhe për zgjidhjen e tij në rrugë diplomatike... Pra, këtyre nismëtarëve u duhej të bëheshin nga pak diplomatë, si gjithë shkrimtarët e artistët që vetvetiu marrin rolin e ambasadorëve të kulturës së vendit të tyre… Donin s’donin, do të bëheshin misionarë të kulturës shqiptare, diplomatë të saj…
Po cilët ishin disa prej miqve që u bashkuan në tryezën e kësaj shoqate dhe që e ndihmuan me zemër shqiptari idealin çam?!… Midis tyre u shquan edhe intelektualë të mirënjohur si: Namik Mane, Pandeli Koçi, Pjetër Arbnori, Dritëro Agolli, Ismail Kadare, Ballkiz Halili, Dhori Karaj, Faik Teodori, Fatos M. Rrapaj, Hektor Sejko, Hekuran Halili, Namik Selmani, Martin Mato, Minella Kureta, Sokol Jakova, Vath Koreshi, Axhem Çapo, Balil Proda, Bujar Shurdhi, Qani Biraçi, Xhemil Lato e sa e sa të tjerë, jo vetëm çamë…
Shoqata Kulturore “Bilal Xhaferri” shumë shpejt u shtri jo vetëm në zonat e komunitetit çam, por edhe në rrethet kryesore të Shqipërisë, kudo që ndodheshin miqtë e veprës e të idealit të Bilal Xhaferrit… Krijoi marrëdhënie shumë të mira me strukturat e shtetit shqiptar, me politikanë të të gjithë spektrit politik, me të pozitës e opozitës, me më të vjetrit e më të rinjtë si: Pjetër Arbnori, Sali Berisha, Ibrahim Rugova e Fatos Nano, Aleksandër Meksi, Servet Pëllumbi e Skënder Gjinushi, Sabri Godo, Fatmir Mediu, Namik Dokle e Arian Madhi, Edi Rama, Hashim Thaçi, Gramoz Ruçi, Bamir Topi, Besnik Mustafaj e Neritan Ceka, Petro Koçi e Preç Zogaj, Ilir Meta, Pëllumb Xhufi e Sabri Hamiti, Makbule Çeço, Jozefina Topalli, Diana Çuli, Lajla Pernaska, Valentina Leskaj, Mimi Kodheli, Majlinda Bregu e sa e sa të tjerë.
Lidhjet e kësaj shoqate u shtrinë dhe u forcuan edhe me ambasada si ajo amerikane, italiane, gjermane, turke etj., apo me personalitete të diplomacisë e kulturës botërore si Hillari Clinton e Doris Pack, Miranda Vickers e James Pettifer, Marko Panela e Callenback, Dr. Haim Reitan, Amir Gilad etj.
Një brez poetësh, gazetarësh, intelektualësh e politikanësht të rinj të talentuar si Agim Mero, Alma Ahmeti, Bianka Bilali, Dylbere Dika, Florian Bulica, Fllanxa Veshi, Kadri Aliu, Kostaq Myrtaj, Ismail Murtaj, Leonora Bilali, Mina Çaushi, Rudina Hasa, Yllka Sulku, Xhulia Xhekaj e sa e sa të tjerë më vonë e më vonë, do të bëheshin ndër vite armata e madhe e luftëtarëve të idealit çam që synonte kjo shoqatë…
Revista “Krahu i shqiponjës”, e themeluar prej Bilal Xhaferrit në SHBA u bë organi që pasqyroi dhe vazhdon të pasqyrojë tërë veprimtarinë e kësaj organizate atdhetare.
Pikësynimi i saj kryesor ishte dhe mbetet madhështimi i figurës së Bilal Xhaferrit dhe i vlerave të kulturës çame e asaj shqiptare përkrah vlerave më të mira botërore... Që të realizohej ky synim, u caktua objektivi më i afërt: Rikthimi i eshtrave të Bilal Xhaferrit në Shqipëri që u realizua më 6 maj 1995 me kontributin e shtetit shqiptar dhe të shkrimtarit Shefki Hysa, kryetar i kësaj shoqate…
Dhe filloi kështu një bashkëpunim i gjatë e lodhës me të gjitha organizmat qeveritare e joqeveritare, derisa u bë e mundur që eshtrat e Bilal Xhaferrit të vinin në atdhe e të preheshin në Sarandë dhe të arriheshin edhe shumë synime të tjera në dobi të kultures shqiptare dhe të zgjidhjes përfundimtare të problemit çam…
Shtëpia Botuese Bilal Xhaferri
Shtëpia Botuese “Bilal Xhaferri” është një nga entet e para botuese shqiptare të periudhës postkomuniste me synim për të përzgjedhur e publikuar vlerat më të spikatura të letërsisë botërore, të letërsisë disidente shqiptare dhe të krijimtarisë së talenteve të reja që janë të rrezikuara të humbasin në kushtet e vështira të ekonomisë së tregut.
Shtëpia botuese “Bilal Xhaferri” u krijua si rezultat i mendimit se kultura, arti, letërsia dhe figurat që i përfaqësojnë, me vlerat e tyre, janë ambasadorët dhe diplomatët më bindës e më rezultativë për paraqitjen dinjitoze të një kombi përballë kombeve të tjera të qytetëruara. Më 27 janar 1992 doli leja nga Ministria e Kulturës për themelimin e këtij enti botues. Ministër aso kohe ishte shkrimtari Vath Koreshi, një ndër përkrahësit e nxitësit e fillimeve letrare të talentit Bilal Xhaferri. Vathi e firmosi gjithë entuziazëm lejen për veprimtari botuese dhe premtoi se do të jepte vazhdimisht përkrahjen e tij dhe të shumë prej miqve të Bilalit.
Atëherë ishte një periudhë kur vepra e Bilal Xhaferrit ishte e harruar. Vlerat e tij ishin të mohura prej ish-diktaturës komuniste. Ishte detyrë e intelektualëve çamë si Shefki Hysa që të përpiqeshin për lartësimin e veprës së Bilalit dhe të thesareve të folklorit dhe kulturës çame, vlera të mëdha të nëpërkëmbura që ende nuk i njihte publiku shqiptar. Nëpërmjet figurës së Bilal Xhaferrit, talent i jashtëzakonshëm që kishte shkëlqyer si një yll në horizontin e letërisë shqiptare në vitet ‘60 dhe që ishte shuar befas prej goditjes fatale që mori prej ish-diktaturës komuniste, mund të shpaloseshin para shqiptarëve dhe botës së qytetëruar, perlat e mrekullueshme të eposit popullor çam. Duke njohur këto vlera të mahnitshme të Çamërisë, shqiptarët dhe tërë dashamirët e huaj do të zgjonin interesimin dhe do të dashuroheshin pas çështjes çame, si pas një institucioni besimi të rrallë e të shenjtë që u përkiste edhe atyre.
Shtëpia botuese “Bilal Xhaferri” në sajë të aftësive, përkushtimit të madh dhe lidhjeve të shumta me politikën shqiptare e atë ndërkombëtare të shkrimtarit Shefki Hysa, u rrit shpejt dhe po përjetonte dita-ditës një bum botimesh të veprave të zgjedhura nga letërsia botërore, të librave të shkrimtarëve ish të përndjekur politikë si Pjetër Arbnori dhe veçanërisht të talenteve të reja.
Stafi i saj bënte të gjitha përpjekjet që djemtë dhe vajzat e reja plot talent, jo vetëm të
Komunitetit Çam, të gjenin vetveten në shtëpinë botuese “Bilal Xhaferri”, të afirmoheshin e të mos pësonin fatin e dikurshëm të Bilalit, në periudhën e vështirë të tranzicionit të egër kapitalist që po përjetonte Shqipëria. Në vitet e para të periudhës postkomuniste ishte e vështirë të gjeje mjete monetare për botime librash dhe talentet e reja shihnin një strehë ëndrrash tek ky ent botues, pjesë përbërëse e institucionit Shoqata Kulturore “Bilal Xhaferri”…
Në vitin 1993 u arrit të botohej edhe romani “Krastakraus” i Bilal Xhaferrit. Ishte një nga veprat më të realizuara artistikisht me temën dhe problematikën e etnisë shqiptare aq të parapëlqyer prej këtij autori. Botimi u mundësua edhe me ndihmën e intelektuales çame Ballkiz Halili, e cila e kishte ruajtur të fshehur për vite me radhë një kopje të daktilografuar të këtij romani. Ky botim ishte një sukses i madh e i papritur . Më në fund po i paraqitej një vepër nga më dinjitozet opinionit shqiptar, jo thjesht figura e Bilalit, shkrimtarit disident të kacafytur dhëmbë për dhëmbë me ish-regjimin diktatorial shqiptar.
Numri i botimeve u rrit nga viti në vit dhe Shtëpia Botuese “Bilal Xhaferri” luajti një rol të madh për kombëtarizimin e ndërkombëtarizimin e problemit çam tashmë në prag të zgjidhjes.
Ja disa nga botimet më të spikatura të këtij institucioni me vlera kombëtare:
“Dashuri fatale”, romancë (1992), Alfred de Musset.
“Dashuri e përgjakur (Përtej largësive)”, romancë (1992), Bilal Xhaferri
“Lavirja e denjë për respekt”, novela (1992), Jean Paul Sartre
“Kur dynden vikingët”, novelë (1992), Pjetër Arbnori
“Krisja e zemrës”, poezi (1992), Gjin Progni
“Turtullesha dhe djalli”, tregime (1992), Shefki Hysa
“Krastakraus (Ra Berati)”, roman (1993), Bilal Xhaferri
“Mos ma kujto vdekjen”, poezi (1993), Rudina Hasa
“Rebel”, poezi (1993), Shpëtim Roqi
“Nata e qiparisave të huaj”, ese (1994), Artur Spanjolli
“Bukuroshja me hijen”, romancë (1994), Pjetër Arbnori
“Robër të paqes”, roman (1994), Shefki Hysa
“Engjëll mëkatar”, poezi (1994), Mirela Rapi
“Dosjet e gjalla”, publicistikë (1995), Agim Musta
“Pjergulla e lotëve”, poezi (1995), Namik Mane
“Kali i përmallimit”, poezi (1996), Arshin Rexha
“Yjet e ëndrrave”, poezi (1996), Etleva Shahini,
“Vorbulla”, roman (1997), Pjetër Arbnori
“Parajsa e mallkuar”, roman (1997), Shefki Hysa
“Parajsa e shitur”, poezi (2002), Dylbere Dika
“Dhe dita vdes”, tregime (2003), Dylbere Dika
“Klithmë shpirti”, poezi (2004), Liri Hidërshaj
“Aromë Çamërie”, tregime (2004), Shefki Hysa
“Mrekullitë e rreme”, tregime (2005), Shefki Hysa
“Mëkim shpirtëror”, novelë (2005), Liri Hidërshaj
“Për pak lumturi”, poezi (2006), Venka Capa
“Rrëfimi”, novelë (2006), Liri Hidërshaj
“Dialog për paqen e pamundur”, publicistikë (2006), Hysen Haxhiaj
“Pikëllim familjar”, poezi (2006), Mina Çaushi
“Me putrat tona shetitëm botën”, roman (2007), Xhulia Xhekaj
“Dodona tempulli i lashtë i Shqipërisë”, artikuj studimorë (2007), Rasim Bebo
“Pendimi”, novelë (2007), Liri Hidërshaj
“Lotët e trëndafilit”, poezi (2008), Kostaq Myrtaj etj.,etj.
Shtëpia Botuese “Bilal Xhaferri” është një nga entet e para botuese shqiptare të periudhës postkomuniste me synim për të përzgjedhur e publikuar vlerat më të spikatura të letërsisë botërore, të letërsisë disidente shqiptare dhe të krijimtarisë së talenteve të reja që janë të rrezikuara të humbasin në kushtet e vështira të ekonomisë së tregut.
Shtëpia botuese “Bilal Xhaferri” u krijua si rezultat i mendimit se kultura, arti, letërsia dhe figurat që i përfaqësojnë, me vlerat e tyre, janë ambasadorët dhe diplomatët më bindës e më rezultativë për paraqitjen dinjitoze të një kombi përballë kombeve të tjera të qytetëruara. Më 27 janar 1992 doli leja nga Ministria e Kulturës për themelimin e këtij enti botues. Ministër aso kohe ishte shkrimtari Vath Koreshi, një ndër përkrahësit e nxitësit e fillimeve letrare të talentit Bilal Xhaferri. Vathi e firmosi gjithë entuziazëm lejen për veprimtari botuese dhe premtoi se do të jepte vazhdimisht përkrahjen e tij dhe të shumë prej miqve të Bilalit.
Atëherë ishte një periudhë kur vepra e Bilal Xhaferrit ishte e harruar. Vlerat e tij ishin të mohura prej ish-diktaturës komuniste. Ishte detyrë e intelektualëve çamë si Shefki Hysa që të përpiqeshin për lartësimin e veprës së Bilalit dhe të thesareve të folklorit dhe kulturës çame, vlera të mëdha të nëpërkëmbura që ende nuk i njihte publiku shqiptar. Nëpërmjet figurës së Bilal Xhaferrit, talent i jashtëzakonshëm që kishte shkëlqyer si një yll në horizontin e letërisë shqiptare në vitet ‘60 dhe që ishte shuar befas prej goditjes fatale që mori prej ish-diktaturës komuniste, mund të shpaloseshin para shqiptarëve dhe botës së qytetëruar, perlat e mrekullueshme të eposit popullor çam. Duke njohur këto vlera të mahnitshme të Çamërisë, shqiptarët dhe tërë dashamirët e huaj do të zgjonin interesimin dhe do të dashuroheshin pas çështjes çame, si pas një institucioni besimi të rrallë e të shenjtë që u përkiste edhe atyre.
Shtëpia botuese “Bilal Xhaferri” në sajë të aftësive, përkushtimit të madh dhe lidhjeve të shumta me politikën shqiptare e atë ndërkombëtare të shkrimtarit Shefki Hysa, u rrit shpejt dhe po përjetonte dita-ditës një bum botimesh të veprave të zgjedhura nga letërsia botërore, të librave të shkrimtarëve ish të përndjekur politikë si Pjetër Arbnori dhe veçanërisht të talenteve të reja.
Stafi i saj bënte të gjitha përpjekjet që djemtë dhe vajzat e reja plot talent, jo vetëm të
Komunitetit Çam, të gjenin vetveten në shtëpinë botuese “Bilal Xhaferri”, të afirmoheshin e të mos pësonin fatin e dikurshëm të Bilalit, në periudhën e vështirë të tranzicionit të egër kapitalist që po përjetonte Shqipëria. Në vitet e para të periudhës postkomuniste ishte e vështirë të gjeje mjete monetare për botime librash dhe talentet e reja shihnin një strehë ëndrrash tek ky ent botues, pjesë përbërëse e institucionit Shoqata Kulturore “Bilal Xhaferri”…
Në vitin 1993 u arrit të botohej edhe romani “Krastakraus” i Bilal Xhaferrit. Ishte një nga veprat më të realizuara artistikisht me temën dhe problematikën e etnisë shqiptare aq të parapëlqyer prej këtij autori. Botimi u mundësua edhe me ndihmën e intelektuales çame Ballkiz Halili, e cila e kishte ruajtur të fshehur për vite me radhë një kopje të daktilografuar të këtij romani. Ky botim ishte një sukses i madh e i papritur . Më në fund po i paraqitej një vepër nga më dinjitozet opinionit shqiptar, jo thjesht figura e Bilalit, shkrimtarit disident të kacafytur dhëmbë për dhëmbë me ish-regjimin diktatorial shqiptar.
Numri i botimeve u rrit nga viti në vit dhe Shtëpia Botuese “Bilal Xhaferri” luajti një rol të madh për kombëtarizimin e ndërkombëtarizimin e problemit çam tashmë në prag të zgjidhjes.
Ja disa nga botimet më të spikatura të këtij institucioni me vlera kombëtare:
“Dashuri fatale”, romancë (1992), Alfred de Musset.
“Dashuri e përgjakur (Përtej largësive)”, romancë (1992), Bilal Xhaferri
“Lavirja e denjë për respekt”, novela (1992), Jean Paul Sartre
“Kur dynden vikingët”, novelë (1992), Pjetër Arbnori
“Krisja e zemrës”, poezi (1992), Gjin Progni
“Turtullesha dhe djalli”, tregime (1992), Shefki Hysa
“Krastakraus (Ra Berati)”, roman (1993), Bilal Xhaferri
“Mos ma kujto vdekjen”, poezi (1993), Rudina Hasa
“Rebel”, poezi (1993), Shpëtim Roqi
“Nata e qiparisave të huaj”, ese (1994), Artur Spanjolli
“Bukuroshja me hijen”, romancë (1994), Pjetër Arbnori
“Robër të paqes”, roman (1994), Shefki Hysa
“Engjëll mëkatar”, poezi (1994), Mirela Rapi
“Dosjet e gjalla”, publicistikë (1995), Agim Musta
“Pjergulla e lotëve”, poezi (1995), Namik Mane
“Kali i përmallimit”, poezi (1996), Arshin Rexha
“Yjet e ëndrrave”, poezi (1996), Etleva Shahini,
“Vorbulla”, roman (1997), Pjetër Arbnori
“Parajsa e mallkuar”, roman (1997), Shefki Hysa
“Parajsa e shitur”, poezi (2002), Dylbere Dika
“Dhe dita vdes”, tregime (2003), Dylbere Dika
“Klithmë shpirti”, poezi (2004), Liri Hidërshaj
“Aromë Çamërie”, tregime (2004), Shefki Hysa
“Mrekullitë e rreme”, tregime (2005), Shefki Hysa
“Mëkim shpirtëror”, novelë (2005), Liri Hidërshaj
“Për pak lumturi”, poezi (2006), Venka Capa
“Rrëfimi”, novelë (2006), Liri Hidërshaj
“Dialog për paqen e pamundur”, publicistikë (2006), Hysen Haxhiaj
“Pikëllim familjar”, poezi (2006), Mina Çaushi
“Me putrat tona shetitëm botën”, roman (2007), Xhulia Xhekaj
“Dodona tempulli i lashtë i Shqipërisë”, artikuj studimorë (2007), Rasim Bebo
“Pendimi”, novelë (2007), Liri Hidërshaj
“Lotët e trëndafilit”, poezi (2008), Kostaq Myrtaj etj.,etj.
Faik Teodori - miku i çamëve
(Mbresa të poetit Namik Selmani)
1
“Unë e kam nusen çame dhe mund të betohesh për kokën e saj”…
“Miqtë më të mirë të mi janë çamë. I kam vënë në provë shumë herë e nuk e kam ndryshuar kurrë mendimin për ta”…
“Kam një fqinjë çame dhe shkojmë shumë mirë”…
“Kur kam qenë në një dasmë çame, jam çuditur se sa bukur kërcenin ata. Se sa mirë na kanë pritur. Nuk kisha parë kurrë një dasëm të tillë kaq të ngrohtë”…
“Kam lexuar një libër për Çamërinë dhe jam çuditur kur mësova kaq shumë gjëra që nuk i dija për të”…
“Njoh një nënë çame që gatuan ca byrekë të shijshëm e bakllava shumë të mirë e që nuk harron të na e sjellë edhe neve pjesën dhe e kemi të vështirë ta ndajme se të gjithëve na shijon shumë”…
“Kur dëgjojmë këngën “Vaj e mall për Çamërinë”, në shtëpi, një pjesë prej nesh qajnë, si të na ketë ndodhur neve ajo flamë e grekut”…
…Mund të vazhdoja pa fund me këto copëza rrëfimesh të njerëzve që nuk kanë lindur në Çamëri e që nuk kanë lidhje gjaku me këtë krahinë. Janë ca rrëfime që ngjajnë me copëza të kaltra qiellore të marra nga qielli i paanë i Shpirtit Çam, i përhapur tashmë jo vetëm te nipërit e stërnipërit tanë, por edhe te miqtë që gjetën në Shqipëri, pas dëbimit tragjik, ku i priste jo vetëm gjuha shqipe, xhamitë ku të falnin ezanet, puna plot djersë të ndershme, por edhe miqësia e re që ishte më madhja pasuri që kanë gjetur çamët në 63 vjet…
Kam dëgjuar të flasin ata që na njohin mirë dhe ata që bien qoftë edhe një herë në kontakt me komunitetin çam, të moshuar, vajza apo djem qofshin, me shkollë apo edhe pa shkollë të lartë. Dhe tek i dëgjoj, sepse më ngjajnë, herë-herë, me ca purteka të florinjta në sepetet e një zemre që regëtin njëlloj siç regëtin fryma hyjnore e asaj toke që prindërit e kanë lënë larg fizikisht, por jo të harruar, e Çamërisë…
Unë nuk dua të besoj se këto fjalëngrohta janë të stisura nga ata që i thonë me aq emocion. Jo, askush sot nuk mund të thotë atë që nuk e ndjen. Dhe gazmohem kur ka kaq e kaq shumë vendas që përsërisin deklarata të tilla për ne, çamët...
2
Mes tërë atyre personave të panumërt që janë me plot gojën miq të Çamërisë, do të veçoja Faik Teodorin. Është vërtet miku ynë. Faiku është dibran në origjinë, po dhe aq burrë i urtë në tërë kuptimin e fjalës. Nëse ai mburret sinqerisht se ka shumë miq çamë, them se edhe miqtë e tij prej Çamërisë duhet të lumturohen se kanë në krah një fisnik të rrallë. E kanë jo thjesht si një mik të ditëve të vështira, siç jemi mësuar të themi shpesh për një miqësi, por shumë më tepër se kaq…
Rreth katër vjetë më parë Faik Teodori u ndodh me punë në fshatrat e Sarandës dhe në ato të zonës së Konispolit. Ndihej i mrekulluar nga bukuria e atyre vendeve. Kur ndodhej në ballkonin e Konispolit dhe shihte fushën e gjërë të Vardarit, kur ndjente në mbrëmje aromën e borzilokut dhe manxuranës në jastëkët e jorganet e shtëpive të asaj qyteze të bardhë, kur dëgjonte ato fjalë vërtet të bukura të leksikut çam, kur shihte se si nënat çame të Konispolit kishin edhe traditën e të larit të rrobave me finjë (hi i zier), kur shijonte gjellët e shijshme të vatrave konispolate dhe kur shijonte kudo mjaltin e ëmbël, malën e gjërit, siç thonin për të vendasit, ndihej i lumturuar, njëlloj si në Dibrën e tij…
Kishte për krah mikun e tij, shkrimtarin çam Shefki Hysa. Dhe i frymëzuar nga prania e tij, bëhej edhe Faiku nga pak poet e kujtonte një për një të gjithë ato që i kishin ndodhur xhaxhait të tij, Jasin Teodorit, para 60 viteve, pikërisht në Konispol, në këtë palcë të paprishur Çamërie. I kujtonte siç ia kishte rrëfyer vetë xhaxhai, Jasini, i cili atëherë në moshën 18 vjeçare bënte ushtrinë në këtë zonë. Ai nuk jeton më, por Faikut i sillen ende në mendje kujtimet e xhaxhait. Për çudi, Jasin Teodori, ushtari i ri, në Konispol, dëgjonte në çdo rrugë emra burrash, fëmijësh e djemsh të ngjajshëm me emrin e tij. Konispoli ngjasonte aq shumë me Zerqanin e largët, vendlindjen e tij?!…
Kjo përshtypje i krijohej tanimë edhe Faik Teodorit, tek sodiste natyrën konispolate, njëlloj si dikur xhaxhait të tij, Jasinit…
Pra, kujtimet e Jasin Teodorit, ishte lidhja e parë që fisi i nderuar i Teodorëve bënte me çamët.
Dhe këtë lidhje do ta forcpnte e do ta vazhdonte edhe më shumë në ditët tona, burri mentar, Faik Teodori…
3
Të gjithë pjesëtarët e familjes Teodori e dëgjonin shumë herë atë djalë, Jasin Teodorin, atëherë 18 vjeçar, të rrëfente për jetën e tij si ushtar në Konispol. Rrëfimet e të riut Jasin ishin nyja e parë e lidhjes së Teodorëve me Çamërinë, me hallet e kulturën e saj, me bukuritë e saj përrallore, me tërë ata njerëz që ishin shpërngulur vetëm pak muaj më parë nga Trojet e Gjakut, me forcë… Krahas shpërnguljes masive të muhaxhirëve çamë që vinin e nguleshin në truallin amë, në Shqipëri, Jasini kujtonte edhe jetën e gjallë të Konispolit, shtëpitë e bardha prej guri, në mes të gjelbërimit të ullinjve, madje edhe kasollet e bagëtive që ishin të mbushura me qilimë shumëngjyrësh të punuar me dorë nga nënat konispolate. Bashkë me ato pamje të magjishme të natyrës, me mbresat e pashlyeshme të miqësive të reja, ushtar Jasin Teodori kujtonte edhe meloditë e sazeve të ëmbla të Konispolit dhe, sa herë që dëgjonte gjatë jetës së tij saze të tilla, thoshte se ato ishin vetëm të Çamërisë. Kujtonte nënat shamibardha që ua mbushnin miqve duart plot me bajame e me sa e sa fruta karakteristike të asaj zone... Dhe nuk rreshtte së rrëfyeri… Shpirti i tij frymonte prej asaj bote aq të rrallë. Dhe fryma miqësore çame shoqëroi kudo jo vetëm Jasinin, por edhe familjen e tij, tërë fisin Teodori…
Pra, si në Zerqan, ku ka lindur Faiku, edhe në Tiranë, ku jeton ende sot me babanë e tij, Ademin, dhe nënën Hajrien, ai dhe mbarë fisi i tij u miqësuan aq shumë me çamët, sa që u bënë si njerëz të shtëpisë tek shumë familje të këtij komuniteti… E njëjta frymë atdhedashurie, e njëjta frymë hyjnore e besimit te Zoti, e njëjta mençuri odash shpalosen njëlloj si në Dibër e në Çamëri.
Shpalosen të kthjellta e pa mjegullnaja si ajo e asaj dite që na shfaqej e trishtuar teksa sodisnim Tiranën bashkë me Faikun, nga kati më i lartë i një pallati, ku gjenden zyrat e tij... Pra, në tërë këto vite, u lind, buisi dhe po rritet një miqësi e re, e fortë, e palëkundur, miqësia e shqiptarëve me çamët…
Një plak të nderuar e aq miqësor si Adem Teodori mund ta gjesh sot e në të gjithë kohërat në secilin fshat të Çamërisë… Mentar i rrallë edhe Ademi, si burrat e qëmoçëm dibranë, që drejtonin kuvendet… Kur u ndanë tokat, më 1990, e një pjesë fshatarësh vrapuan që të merrnin më shumë se sa u takonte, Adem Teodori zuri t’u fliste me atë urtësi karakteristike që edhe sot mbahet mend… Dhe ishte pikërisht urtësia e tij që shmangu sherret që mund të sillte pushtimi i tokës së tjetrit… Bashkëfshatarët e Ademit këtë urtësi e kanë parë edhe te djemtë e tij… E kanë parë nga afër edhe shumë miq të Faikut e të vëllait të tij, Halil Teodorit, ish politikanit shqiptar që tani po specializohet në disa fusha dhe që jeton jashtë atdheut, në Amerikë. E kanë parë sa e sa herë kur i kanë takuar e kanë bashkëpunuar dhe kur kanë pirë qoftë edhe nga një kafe miqësore me njerëzit e fisit Teodori...
Para pak kohësh, baba Ademit i ndodhi një aksident, por sa u çudit kur pa se sa miq i erdhën në spital e, më tej, në shtëpi. Mes tyre kishte edhe shumë miq nga grupi i familjeve çame. Kur u bë më mirë, Ademi i përcillte deri larg te rruga miqtë që i kishin nderuar shtëpinë. Dhe sa i lumturuar ndihej, sikur të ishte rinuar…
Ademi tregon me krenari se djemtë e familjes Teodori i kanë bërë krushqitë me vajza nga Jugu. Për rastësi të bukur, edhe shumë fqinjë në vende të ndryshme të Tiranës, ku banojnë, kanë qenë e janë nga Jugu. Janë edhe nga Çamëria dhe me ta shkojnë shumë mirë… Ndërrojnë edhe gjellën e mirë që bën secila familje fqinjë...
4
Faik Teodori, ky mik i nderuar i Çamërisë, e ka rijetuar dramën çame shumë më të qartë në vitin 1999, kur radhën e genocidit tragjik të shpërnguljes dhe të vrasjes, e pati popullsia e Kosovës. Atë që mund ta bënte me shumë dëshirë Ademi dhe familja e tij në Zerqan, në vitin 1944-45, kur çamët u dëbuan me gjak nga trojet e tyre, por që nuk e realizuan dot për largësinë e madhe gjeografike, Teodorët e bënë me shumë dëshirë, me vëllezërit kosovarë… I mikpritën muhaxhirët me aq dashuri… Disa familje nga Juniku i Kosovës e patën si shtëpinë e tyre vatrën e Adem Teodorit e Faik Teodorit… Dhe fryma e miqësisë mbijetoi dhe u forcua edhe pas rikthimit të kosovarëve muhaxhirë në Kosovë… Tashmë ata vijnë për t’i vizituar për çdo rast të rëndësishëm miqtë dibranë, ndërkohë që edhe familja e Faik Teodorit ua kthen vizitat, ka marrë pjesë në dasma e gëzime që kanë pasur kosovarët në Junik e gjetkë…
5
Kur e pyet Faikun se çfarë gjen të bukur e të përbashkët me Dibrën, krahinën e tij, te çamët, ai thotë: “Çamët janë njerëz shumë punëtorë e praktikë. Kur je praktik, nuk mund të karakterizohesh aspak nga cilësia e pabesisë, cilësi që kërkojnë t’ia japin padrejtësisht kësaj popullsie. Janë shumë bujarë dhe po kaq të mençur… Para disa kohësh ishim me Shefki Hysën në Durrës dhe më bëri përshtypje se pronari i lokalit që ishte çam, na priti me një bujari aq të madhe, sa që nuk mund të besohet lehtë. Po edhe miku im, çami Shefki Hysa, i njeh Bulqizën e Dibrën aq mirë, i viziton shpesh, gjë që ma shton më tepër repektin për të… Nëse do të binte rasti që në familje apo edhe në fis të vinte një nuse came, ose të martonim një vajzë te miqtë tanë çamë, do ta quaja një nder të madh për të gjithë jetën… Dikur kam dëgjuar se një shkrimtar i madh është shprehur: “Në do nder e burrëri, shko në Çamëri!”…
“Më pëlqen shumë edhe folklori i kësaj krahine. Në kohën time të punës e quaj një shlodhje të madhe kur vë të dëgjoj këngën e Çelo Mezanit, vallen e Osman Takës e shumë këngë lirike e epike të krahinës së Çamërisë, vazhdon të rrëfejë Faiku”... (Brenda pak kohe ai vë në monitorin e kompjuterit disa këngë çame njëra pas tjetrës)…
Pas muzikës çame, Faiku, si një strateg i mirë, hap harta, vë përpara numra që vetëm ai di se si i komandon, pa harruar se më vonë e presin të tjera punë, të tjerë njerëz…
6
Miku i çamëve, Faik Teodori, merret kryesisht me hidrocentralet dhe me minierat, në një kohë që në vitet ‘90 i është dashur të bëjë shumë punë për të mbijetuar, për të gjetur rrugën e jetës me djersën e mendjen e tij. Përpiqet të ndërtojë hidrocentale, si për t’u treguar të gjithëve dëshirën e madhe të kahershme njerëzore për më shumë dritë në jetën e kombit tonë…
Faikut i ka hije edhe ëndërr e bukur: Në se një ditë çamët do të shkojnë në vendlindjen e tyre, ose shteti grek do të lejojë ndërtuesit shqiptarë të investojnë në tokat e Çamërisë, ai do të ishte i pari që do të ngrinte në atë tokë të bekuar një hidrocentral të madh që t’i jepte dritë çdo skaji… E kështu do të ndriçonte edhe valët e bukura të Jonit, në tërë bregdetin çam… Këtë dëshirë ia shpreh sa herë edhe mikut të tij, çamit Besim Islami, intelektual që e ka lidhur jetën e vet me projektet për zhvillimin energjitik të Shqipërisë… Dhe Besimi, i ngacmuar në sedrën profesionale dhe atdhetare, zë e i rrëfen Faikut se Çamëria është një nga trevat më të bukura të Europës, një perlë e Ballkanit që e meriton dritën e shpirtrave atdhetarë shqiptarë… Se ka nxjerrë figura të shquara si Pirua i Epirit, Hasan Tahsini, Bilal Xhaferri e sa e sa të tjerë…
Në shtëpinë e prindërve të Faik Teodorit ka shumë mall. Një mall shpesh edhe i trishtuar… Të duket se ky mall i ngjan atij të nënave e baballarëve, gjyshërve të thinjur e gjysheve të pakta çame që janë kërrusur paksa nga vitet si një ulli kokërrngarkuar që pret të vilet… Është malli që kanë për Çamërinë dhe shtëpitë e mbetura jetime, të bëra gërmadhë nga gjylet greke e nga vitet… Por Teodorët e kanë pak më të lehtë… Shtëpia-kullë e tyre në Smollikun e bukur, pranë Zerqanit, diku pranë Bulqizës së borëtuar, për fat të mirë, mbahet ende fort… Sikur nuk do që të shqetësojë banorët e saj të dikurshëm… Ashtu e fortë pret çastin kur ata do t’ia hapin dyert e do të futen të përmalluar në odat e zbardhëlluara nga gëlqerja dhe të mbushura me aromën e lisave në dyert e saj… Pse jo, Teodorët edhe do ta këndojnë ndonjë këngë si në rininë e tyre… (Tanimë Teodorët këtu në Tiranë kanë krijuar një lagje të vogël me të gjithë fëmijët e dikurshëm të kullës së Zerqanit, të burrëruar e të bërë vetë prindër)… Në shtëpitë e tyre të reja tiranase vijnë shumë herë edhe miqtë çamë që priten me atë kod të përjetshëm të mikpritjes që ka qenë po kaq i pagabuar sa në Dibër edhe në Çamëri…
7
Faik Teodori e heq paksa mallin e tij për fshatin (ka ikur nga vendlindja para dyzet vjetësh) me kujtimet e tij, të prindërve, me vizitat në të, por edhe duke e parë në ekranin e një kompjuteri të madh nëpërmjet valëve të satelitit…
Diku, në zyrën e tij, në shtëpi me fëmijët e me miqtë, herë pas here, Faiku lexon poezi, tregime dhe materiale të ndryshme për Çamërinë. Diskuton si një kritik i rreptë dhe i saktë me mikun e vet, shkrimtarin Shefki Hysa, për shkrimet e botuara në revistën “Krahu i Shqiponjës”, për figurën e veprën e Bilal Xhaferrit dhe për rrugët që duhen ndjekur për zgjidhjen e problemit çam… Diskuton edhe për planet krijuese të Shefki Hysës, madje i jep edhe ide për krijimtarinë. Herë-herë Faiku merr pjesë edhe në ndonjë mbledhje për problemet e popullsisë çame, si dhe në veprimtaritë e shumta të komunitetit të tyre, me gjithë ngarkesën e punës që ka… Herë pas here ndihmon edhe financiarisht, me mundësitë e tij, veprimtari të ndryshme kulturore për Çamërinë apo revistën “Krahu i Shqiponjës”…
Faik Teodori ka besim të madh se pas Pavarësisë së Kosovës do të zgjidhet si jo më mirë edhe problemi çam…
8
T’u mjaltoftë fjala për Çamërinë, o Faik Teodori!… Oda çame s’do të kishte kaq hijeshi pa fjalën tënde që i ka rrënjët e saj te urtësia dibrane… Kur njerëzit e një kombi vihen në krah të njëri-tjetrit, si miq të njohur jo prej disa vitesh, por prej shekujsh të tërë, ngjajnë nganjëherë si male që lëvizin e bashkohen në një të vetëm… Dhe kështu ka për të qenë gjithmonë mes miqsh të vërtetë… Atëherë edhe agimet do të jenë më të shumëpritur, më të gazmuar për njerëzimin…
E kush nuk lumturohet kur është para kësaj miqësie kaq të rrallë?!...
(Mbresa të poetit Namik Selmani)
1
“Unë e kam nusen çame dhe mund të betohesh për kokën e saj”…
“Miqtë më të mirë të mi janë çamë. I kam vënë në provë shumë herë e nuk e kam ndryshuar kurrë mendimin për ta”…
“Kam një fqinjë çame dhe shkojmë shumë mirë”…
“Kur kam qenë në një dasmë çame, jam çuditur se sa bukur kërcenin ata. Se sa mirë na kanë pritur. Nuk kisha parë kurrë një dasëm të tillë kaq të ngrohtë”…
“Kam lexuar një libër për Çamërinë dhe jam çuditur kur mësova kaq shumë gjëra që nuk i dija për të”…
“Njoh një nënë çame që gatuan ca byrekë të shijshëm e bakllava shumë të mirë e që nuk harron të na e sjellë edhe neve pjesën dhe e kemi të vështirë ta ndajme se të gjithëve na shijon shumë”…
“Kur dëgjojmë këngën “Vaj e mall për Çamërinë”, në shtëpi, një pjesë prej nesh qajnë, si të na ketë ndodhur neve ajo flamë e grekut”…
…Mund të vazhdoja pa fund me këto copëza rrëfimesh të njerëzve që nuk kanë lindur në Çamëri e që nuk kanë lidhje gjaku me këtë krahinë. Janë ca rrëfime që ngjajnë me copëza të kaltra qiellore të marra nga qielli i paanë i Shpirtit Çam, i përhapur tashmë jo vetëm te nipërit e stërnipërit tanë, por edhe te miqtë që gjetën në Shqipëri, pas dëbimit tragjik, ku i priste jo vetëm gjuha shqipe, xhamitë ku të falnin ezanet, puna plot djersë të ndershme, por edhe miqësia e re që ishte më madhja pasuri që kanë gjetur çamët në 63 vjet…
Kam dëgjuar të flasin ata që na njohin mirë dhe ata që bien qoftë edhe një herë në kontakt me komunitetin çam, të moshuar, vajza apo djem qofshin, me shkollë apo edhe pa shkollë të lartë. Dhe tek i dëgjoj, sepse më ngjajnë, herë-herë, me ca purteka të florinjta në sepetet e një zemre që regëtin njëlloj siç regëtin fryma hyjnore e asaj toke që prindërit e kanë lënë larg fizikisht, por jo të harruar, e Çamërisë…
Unë nuk dua të besoj se këto fjalëngrohta janë të stisura nga ata që i thonë me aq emocion. Jo, askush sot nuk mund të thotë atë që nuk e ndjen. Dhe gazmohem kur ka kaq e kaq shumë vendas që përsërisin deklarata të tilla për ne, çamët...
2
Mes tërë atyre personave të panumërt që janë me plot gojën miq të Çamërisë, do të veçoja Faik Teodorin. Është vërtet miku ynë. Faiku është dibran në origjinë, po dhe aq burrë i urtë në tërë kuptimin e fjalës. Nëse ai mburret sinqerisht se ka shumë miq çamë, them se edhe miqtë e tij prej Çamërisë duhet të lumturohen se kanë në krah një fisnik të rrallë. E kanë jo thjesht si një mik të ditëve të vështira, siç jemi mësuar të themi shpesh për një miqësi, por shumë më tepër se kaq…
Rreth katër vjetë më parë Faik Teodori u ndodh me punë në fshatrat e Sarandës dhe në ato të zonës së Konispolit. Ndihej i mrekulluar nga bukuria e atyre vendeve. Kur ndodhej në ballkonin e Konispolit dhe shihte fushën e gjërë të Vardarit, kur ndjente në mbrëmje aromën e borzilokut dhe manxuranës në jastëkët e jorganet e shtëpive të asaj qyteze të bardhë, kur dëgjonte ato fjalë vërtet të bukura të leksikut çam, kur shihte se si nënat çame të Konispolit kishin edhe traditën e të larit të rrobave me finjë (hi i zier), kur shijonte gjellët e shijshme të vatrave konispolate dhe kur shijonte kudo mjaltin e ëmbël, malën e gjërit, siç thonin për të vendasit, ndihej i lumturuar, njëlloj si në Dibrën e tij…
Kishte për krah mikun e tij, shkrimtarin çam Shefki Hysa. Dhe i frymëzuar nga prania e tij, bëhej edhe Faiku nga pak poet e kujtonte një për një të gjithë ato që i kishin ndodhur xhaxhait të tij, Jasin Teodorit, para 60 viteve, pikërisht në Konispol, në këtë palcë të paprishur Çamërie. I kujtonte siç ia kishte rrëfyer vetë xhaxhai, Jasini, i cili atëherë në moshën 18 vjeçare bënte ushtrinë në këtë zonë. Ai nuk jeton më, por Faikut i sillen ende në mendje kujtimet e xhaxhait. Për çudi, Jasin Teodori, ushtari i ri, në Konispol, dëgjonte në çdo rrugë emra burrash, fëmijësh e djemsh të ngjajshëm me emrin e tij. Konispoli ngjasonte aq shumë me Zerqanin e largët, vendlindjen e tij?!…
Kjo përshtypje i krijohej tanimë edhe Faik Teodorit, tek sodiste natyrën konispolate, njëlloj si dikur xhaxhait të tij, Jasinit…
Pra, kujtimet e Jasin Teodorit, ishte lidhja e parë që fisi i nderuar i Teodorëve bënte me çamët.
Dhe këtë lidhje do ta forcpnte e do ta vazhdonte edhe më shumë në ditët tona, burri mentar, Faik Teodori…
3
Të gjithë pjesëtarët e familjes Teodori e dëgjonin shumë herë atë djalë, Jasin Teodorin, atëherë 18 vjeçar, të rrëfente për jetën e tij si ushtar në Konispol. Rrëfimet e të riut Jasin ishin nyja e parë e lidhjes së Teodorëve me Çamërinë, me hallet e kulturën e saj, me bukuritë e saj përrallore, me tërë ata njerëz që ishin shpërngulur vetëm pak muaj më parë nga Trojet e Gjakut, me forcë… Krahas shpërnguljes masive të muhaxhirëve çamë që vinin e nguleshin në truallin amë, në Shqipëri, Jasini kujtonte edhe jetën e gjallë të Konispolit, shtëpitë e bardha prej guri, në mes të gjelbërimit të ullinjve, madje edhe kasollet e bagëtive që ishin të mbushura me qilimë shumëngjyrësh të punuar me dorë nga nënat konispolate. Bashkë me ato pamje të magjishme të natyrës, me mbresat e pashlyeshme të miqësive të reja, ushtar Jasin Teodori kujtonte edhe meloditë e sazeve të ëmbla të Konispolit dhe, sa herë që dëgjonte gjatë jetës së tij saze të tilla, thoshte se ato ishin vetëm të Çamërisë. Kujtonte nënat shamibardha që ua mbushnin miqve duart plot me bajame e me sa e sa fruta karakteristike të asaj zone... Dhe nuk rreshtte së rrëfyeri… Shpirti i tij frymonte prej asaj bote aq të rrallë. Dhe fryma miqësore çame shoqëroi kudo jo vetëm Jasinin, por edhe familjen e tij, tërë fisin Teodori…
Pra, si në Zerqan, ku ka lindur Faiku, edhe në Tiranë, ku jeton ende sot me babanë e tij, Ademin, dhe nënën Hajrien, ai dhe mbarë fisi i tij u miqësuan aq shumë me çamët, sa që u bënë si njerëz të shtëpisë tek shumë familje të këtij komuniteti… E njëjta frymë atdhedashurie, e njëjta frymë hyjnore e besimit te Zoti, e njëjta mençuri odash shpalosen njëlloj si në Dibër e në Çamëri.
Shpalosen të kthjellta e pa mjegullnaja si ajo e asaj dite që na shfaqej e trishtuar teksa sodisnim Tiranën bashkë me Faikun, nga kati më i lartë i një pallati, ku gjenden zyrat e tij... Pra, në tërë këto vite, u lind, buisi dhe po rritet një miqësi e re, e fortë, e palëkundur, miqësia e shqiptarëve me çamët…
Një plak të nderuar e aq miqësor si Adem Teodori mund ta gjesh sot e në të gjithë kohërat në secilin fshat të Çamërisë… Mentar i rrallë edhe Ademi, si burrat e qëmoçëm dibranë, që drejtonin kuvendet… Kur u ndanë tokat, më 1990, e një pjesë fshatarësh vrapuan që të merrnin më shumë se sa u takonte, Adem Teodori zuri t’u fliste me atë urtësi karakteristike që edhe sot mbahet mend… Dhe ishte pikërisht urtësia e tij që shmangu sherret që mund të sillte pushtimi i tokës së tjetrit… Bashkëfshatarët e Ademit këtë urtësi e kanë parë edhe te djemtë e tij… E kanë parë nga afër edhe shumë miq të Faikut e të vëllait të tij, Halil Teodorit, ish politikanit shqiptar që tani po specializohet në disa fusha dhe që jeton jashtë atdheut, në Amerikë. E kanë parë sa e sa herë kur i kanë takuar e kanë bashkëpunuar dhe kur kanë pirë qoftë edhe nga një kafe miqësore me njerëzit e fisit Teodori...
Para pak kohësh, baba Ademit i ndodhi një aksident, por sa u çudit kur pa se sa miq i erdhën në spital e, më tej, në shtëpi. Mes tyre kishte edhe shumë miq nga grupi i familjeve çame. Kur u bë më mirë, Ademi i përcillte deri larg te rruga miqtë që i kishin nderuar shtëpinë. Dhe sa i lumturuar ndihej, sikur të ishte rinuar…
Ademi tregon me krenari se djemtë e familjes Teodori i kanë bërë krushqitë me vajza nga Jugu. Për rastësi të bukur, edhe shumë fqinjë në vende të ndryshme të Tiranës, ku banojnë, kanë qenë e janë nga Jugu. Janë edhe nga Çamëria dhe me ta shkojnë shumë mirë… Ndërrojnë edhe gjellën e mirë që bën secila familje fqinjë...
4
Faik Teodori, ky mik i nderuar i Çamërisë, e ka rijetuar dramën çame shumë më të qartë në vitin 1999, kur radhën e genocidit tragjik të shpërnguljes dhe të vrasjes, e pati popullsia e Kosovës. Atë që mund ta bënte me shumë dëshirë Ademi dhe familja e tij në Zerqan, në vitin 1944-45, kur çamët u dëbuan me gjak nga trojet e tyre, por që nuk e realizuan dot për largësinë e madhe gjeografike, Teodorët e bënë me shumë dëshirë, me vëllezërit kosovarë… I mikpritën muhaxhirët me aq dashuri… Disa familje nga Juniku i Kosovës e patën si shtëpinë e tyre vatrën e Adem Teodorit e Faik Teodorit… Dhe fryma e miqësisë mbijetoi dhe u forcua edhe pas rikthimit të kosovarëve muhaxhirë në Kosovë… Tashmë ata vijnë për t’i vizituar për çdo rast të rëndësishëm miqtë dibranë, ndërkohë që edhe familja e Faik Teodorit ua kthen vizitat, ka marrë pjesë në dasma e gëzime që kanë pasur kosovarët në Junik e gjetkë…
5
Kur e pyet Faikun se çfarë gjen të bukur e të përbashkët me Dibrën, krahinën e tij, te çamët, ai thotë: “Çamët janë njerëz shumë punëtorë e praktikë. Kur je praktik, nuk mund të karakterizohesh aspak nga cilësia e pabesisë, cilësi që kërkojnë t’ia japin padrejtësisht kësaj popullsie. Janë shumë bujarë dhe po kaq të mençur… Para disa kohësh ishim me Shefki Hysën në Durrës dhe më bëri përshtypje se pronari i lokalit që ishte çam, na priti me një bujari aq të madhe, sa që nuk mund të besohet lehtë. Po edhe miku im, çami Shefki Hysa, i njeh Bulqizën e Dibrën aq mirë, i viziton shpesh, gjë që ma shton më tepër repektin për të… Nëse do të binte rasti që në familje apo edhe në fis të vinte një nuse came, ose të martonim një vajzë te miqtë tanë çamë, do ta quaja një nder të madh për të gjithë jetën… Dikur kam dëgjuar se një shkrimtar i madh është shprehur: “Në do nder e burrëri, shko në Çamëri!”…
“Më pëlqen shumë edhe folklori i kësaj krahine. Në kohën time të punës e quaj një shlodhje të madhe kur vë të dëgjoj këngën e Çelo Mezanit, vallen e Osman Takës e shumë këngë lirike e epike të krahinës së Çamërisë, vazhdon të rrëfejë Faiku”... (Brenda pak kohe ai vë në monitorin e kompjuterit disa këngë çame njëra pas tjetrës)…
Pas muzikës çame, Faiku, si një strateg i mirë, hap harta, vë përpara numra që vetëm ai di se si i komandon, pa harruar se më vonë e presin të tjera punë, të tjerë njerëz…
6
Miku i çamëve, Faik Teodori, merret kryesisht me hidrocentralet dhe me minierat, në një kohë që në vitet ‘90 i është dashur të bëjë shumë punë për të mbijetuar, për të gjetur rrugën e jetës me djersën e mendjen e tij. Përpiqet të ndërtojë hidrocentale, si për t’u treguar të gjithëve dëshirën e madhe të kahershme njerëzore për më shumë dritë në jetën e kombit tonë…
Faikut i ka hije edhe ëndërr e bukur: Në se një ditë çamët do të shkojnë në vendlindjen e tyre, ose shteti grek do të lejojë ndërtuesit shqiptarë të investojnë në tokat e Çamërisë, ai do të ishte i pari që do të ngrinte në atë tokë të bekuar një hidrocentral të madh që t’i jepte dritë çdo skaji… E kështu do të ndriçonte edhe valët e bukura të Jonit, në tërë bregdetin çam… Këtë dëshirë ia shpreh sa herë edhe mikut të tij, çamit Besim Islami, intelektual që e ka lidhur jetën e vet me projektet për zhvillimin energjitik të Shqipërisë… Dhe Besimi, i ngacmuar në sedrën profesionale dhe atdhetare, zë e i rrëfen Faikut se Çamëria është një nga trevat më të bukura të Europës, një perlë e Ballkanit që e meriton dritën e shpirtrave atdhetarë shqiptarë… Se ka nxjerrë figura të shquara si Pirua i Epirit, Hasan Tahsini, Bilal Xhaferri e sa e sa të tjerë…
Në shtëpinë e prindërve të Faik Teodorit ka shumë mall. Një mall shpesh edhe i trishtuar… Të duket se ky mall i ngjan atij të nënave e baballarëve, gjyshërve të thinjur e gjysheve të pakta çame që janë kërrusur paksa nga vitet si një ulli kokërrngarkuar që pret të vilet… Është malli që kanë për Çamërinë dhe shtëpitë e mbetura jetime, të bëra gërmadhë nga gjylet greke e nga vitet… Por Teodorët e kanë pak më të lehtë… Shtëpia-kullë e tyre në Smollikun e bukur, pranë Zerqanit, diku pranë Bulqizës së borëtuar, për fat të mirë, mbahet ende fort… Sikur nuk do që të shqetësojë banorët e saj të dikurshëm… Ashtu e fortë pret çastin kur ata do t’ia hapin dyert e do të futen të përmalluar në odat e zbardhëlluara nga gëlqerja dhe të mbushura me aromën e lisave në dyert e saj… Pse jo, Teodorët edhe do ta këndojnë ndonjë këngë si në rininë e tyre… (Tanimë Teodorët këtu në Tiranë kanë krijuar një lagje të vogël me të gjithë fëmijët e dikurshëm të kullës së Zerqanit, të burrëruar e të bërë vetë prindër)… Në shtëpitë e tyre të reja tiranase vijnë shumë herë edhe miqtë çamë që priten me atë kod të përjetshëm të mikpritjes që ka qenë po kaq i pagabuar sa në Dibër edhe në Çamëri…
7
Faik Teodori e heq paksa mallin e tij për fshatin (ka ikur nga vendlindja para dyzet vjetësh) me kujtimet e tij, të prindërve, me vizitat në të, por edhe duke e parë në ekranin e një kompjuteri të madh nëpërmjet valëve të satelitit…
Diku, në zyrën e tij, në shtëpi me fëmijët e me miqtë, herë pas here, Faiku lexon poezi, tregime dhe materiale të ndryshme për Çamërinë. Diskuton si një kritik i rreptë dhe i saktë me mikun e vet, shkrimtarin Shefki Hysa, për shkrimet e botuara në revistën “Krahu i Shqiponjës”, për figurën e veprën e Bilal Xhaferrit dhe për rrugët që duhen ndjekur për zgjidhjen e problemit çam… Diskuton edhe për planet krijuese të Shefki Hysës, madje i jep edhe ide për krijimtarinë. Herë-herë Faiku merr pjesë edhe në ndonjë mbledhje për problemet e popullsisë çame, si dhe në veprimtaritë e shumta të komunitetit të tyre, me gjithë ngarkesën e punës që ka… Herë pas here ndihmon edhe financiarisht, me mundësitë e tij, veprimtari të ndryshme kulturore për Çamërinë apo revistën “Krahu i Shqiponjës”…
Faik Teodori ka besim të madh se pas Pavarësisë së Kosovës do të zgjidhet si jo më mirë edhe problemi çam…
8
T’u mjaltoftë fjala për Çamërinë, o Faik Teodori!… Oda çame s’do të kishte kaq hijeshi pa fjalën tënde që i ka rrënjët e saj te urtësia dibrane… Kur njerëzit e një kombi vihen në krah të njëri-tjetrit, si miq të njohur jo prej disa vitesh, por prej shekujsh të tërë, ngjajnë nganjëherë si male që lëvizin e bashkohen në një të vetëm… Dhe kështu ka për të qenë gjithmonë mes miqsh të vërtetë… Atëherë edhe agimet do të jenë më të shumëpritur, më të gazmuar për njerëzimin…
E kush nuk lumturohet kur është para kësaj miqësie kaq të rrallë?!...
Diplomacia e munguar
Mendime për librin e autorit Shefki Hysa
“Diplomacia e vetëmohimit”
Tashmë është e njohur nga të gjithë se problemi çam është tepër kompleks në udhën e zgjidhjes së tij. Ndoshta një nga arsyet e moszgjidhjes së tij në kohën e duhur e në kërkesat e tij themelore është pikërisht edhe ky kompleksitet i pranishëm e shumë i madh problemesh që ngërthehet në këtë truall tipik shqiptar qoftë me gjeografinë, me historinë, me kulturën e etnografinë e toponiminë. Krah atyre problemeve politike, historike, kulturore, juridike, etnografike, janë edhe ato të diplomacisë jo vetëm midis dy vendeve që e kanë si problem prioritar, atij shqiptar e atij grek, por edhe me opinionin ndërkombëtar.
Një kopertinë që ka një dritë në fund të një tuneli. me një hartë-copëz e trungut shqiptar me emrin “Çamëria” e me një portret të hijezuar e të paqartë në konturet e tij (një simbol i goditur i aktualitetit të zgjidhjes së problemit çam), e bën shumë intrigues librin më të fundit të autorit Shefki Hysa, me origjinë nga Çamëria, me titull “Diplomacia e vetëmohimit”.
Të paktën vetëm për këtë fakt ai është bukur i mirëpritur nga lexuesit e shumtë që ende kanë “uri” për libra të tillë, megjithëse harta e botimeve për Çamërinë është shtuar ndjeshëm në vitet e fundit.
I ardhur nga një përvojë shumë e pasur botimesh në llojshmëri letrare, në tematikë e në ndërtimin e veprave të tij Shefki Hysa, ashtu si edhe në librat e tjerë të tij rreket të tregohet intrigues dhe origjinal si një studiues e publicist i përmasava të gjëra.
Përvoja shumë e pasur që ai ka krijuar prej vitesh edhe me botimin e revistës shumë prestigjioze “Krahu i shqiponjës”, duket se nuk ka kaluar pa lënë gjurmë të forta në trajtimin e këtij problemi jo në një rreth të ngushtë njerëzish, intelektualësh apo edhe politikanësh të një krahu të caktuar, të majtë apo të djathtë, (duket se edhe në këtë tollovi alternativash kaq të vakëta që të jep politika shqiptare, nuk i ka shpëtuar edhe problemi çam). Pra, çështja çame paraqitet si një problem apo projekt i mprehtë kombëtar që, gjithësesi mbetet i patrajtuar qartë nga faktorët politiko-diplomatikë.
Pa dashur që të ndikojmë në mendimin konkret të një lexuesi të kualifikuar dhe shumë të interesuar për këtë temë, të cilit i drejtohet, mund të citojmë edhe mendime të personaliteteve të kulturës shqiptare për problemin çam që trajtohet më konkretisht në librin e Shefki Hysës.
Kështu shkrimtari i njohur Ismail Kadare ka shkruar për librin e Shefki Hysës : “Ky libër është i nevojshëm, i domosdoshëm, i moralshëm si çdo botim i arrirë i kësaj natyre, siç janë të shumta arsyet që çamët nuk e harrojnë Çamërinë dhe, merret me mend, kjo është një e drejtë jo vetëm e tyre, por e drejta e gjithë shqiptarëve”.
Si një “pararojë “ e suksesshme e këtij libri mbetet edhe vlerësimi i poetit, shkrimtarit e studiuesit Dritëro Agolli që ka thënë për krijimtarinë e Shefki Hysës: “ Krijimet e shkrimtarit Shefki Hysa, veçanërisht tregimet e tij dallohen për lëvizjen kontradiktore dhe për prirjen me ankth të fundit të kësaj lëvizjeje eksiztenciale…”
Poeti Visar Zhiti shkruan: “Në librat e Shefki Hysës fryn era e shqetësuar çame dhe fati i njerëzve është i lidhur me truallin e tyre, ashtu si rrënjët që futen thellë në gurë, por edhe si gishtat e jetës që të përgjakura shtrëngojnë realitetin.”
Pra, i ardhur nga kjo përvojë letrare, por jo më pak edhe jetësore (ai është një filiz i shëndetshëm i kësaj historie e i kësaj kulture kaq vitale dhe një nga nismëtarët e parë të krijimit të Shoqatës “Çamëria“ dhe të gazetës së saj “Çamëria – vatra amtare”), duket se ai e kishte paksa të garantuar suksesin e veprës së radhës .
Këtyre përvojave të këtij autori të njohur tashmë në letrat shqipe do t’i shtonim edhe atë politike. Kështu kapitullit të këtij libri voluminoz prej rreth 500 faqesh, do t’i shtonim atë të marrëdhënieve që Çamëria ka patur të paktën në këta 19 vjet me politikën shqiptare. Shkrime të tilla si “Çamëria dhe Senati Amerikan”, “Politika – një zë i vetëm për Çamërinë”, “Marrëdhëniet Shqipëri– Greqi në vite” , “Miratimi i Rezolutës nga Kuvendi zyrtarizon problemin çam” e shumë të tjera që përbëjnë kapitullin më të rëndësishëm të librit “Diplomacia e politikanëve“ hedhin shumë dritë në të sotmen e në të ardhmen e Çamërisë. Duhet të jemi objektivë kur themi se ende në forumet udhëheqëse të komunitetit çam, qoftë edhe në atë të shtetit shqiptar nuk ka një strategji të unifikuar për zgjidhjen e problemit. Disa e quajnë atë thjesht një problem teknik për kthimin e disa pronave, për të cilat edhe tapitë nuk janë të plota e të rregullta. Disa e quajnë atë edhe si problem politik, mbi bazën e të cilit qeveria greke duhet të pranojë genocidin mbi popullsinë e pafajshme çame, etj, etj.
Mendojmë se leximi e, më saktë, studimi i këtij kapitulli do t’u hapte shumë dritare të tjera të reja politikanëve të sotëm e atyre që do të ulen nesër në kolltukët parlamentarë për këtë problem. Racionaliteti i paraqitjes së problemeve dhe mënyra e trajtimit të drejtpërdrejtë me një gjuhë shumë të kulturuar e të kuptueshme, e bën të lexueshëm secilin shkrim të tij. Nga ana tjetër autori ka përdorur në këtë kapitull kaq të rëndësishëm të gjithë gjinitë publicitike si artikullin problemor, reportazhin, intervistën etj.
Kjo tablo e qartë do të ishte disi e venitur nëse nuk do të flisnim edhe për një pjesë të madhe të librit që autori ia kushton shkrimtarit disident çam Bilal Xhaferri. Janë botuar deri tani disa shkrime për Bilalin në një kohë që tregu shqiptar i librit dhe bibliotekat shqiptare të të gjitha trojeve kanë shumë “uri” për të njohur këtë personalitet të vërtetë artistik e tragjik të Çamërisë e të mbarë kombit shqiptar.
Ndryshe nga ato pak informacione letrare e publicistike që janë botuar në faqet e shtypit tonë periodik, jeta e Bilal Xhaferrit e aktiviteti i tij letrar, jetësor, patriotik jepet me shumë kolorit. Në të jepen kujtimet e miqve të poetit si të Namik Manes, Riza Millës, Skënder Xhelos, Selfo Hoxhës, Elez Bardhit, Antika Xhaferri, Aqif Dino, Ballkëz Halilit, Bedri Myftari, Agim Mehqmesë etj.
Edhe vetë puna krijuese e autorit Shefki Hysa është e lidhur në një masë të madhe me njohjen, propogandimin e botimin e veprës së Bilal Xhaferrit. Madje edhe në delegacionin e Ministrisë së Kulturës më 1995, për kthimin e eshtrave të këtij personaliteti nga Amerika në atdhe, Shefki Hysa kishte rolin e tij nismëtar.
Më 1974 për herë të parë në Çikago të SHBA shkrimtari Bilal Xhaferri themeloi revistën kombëtare “Krahu i shqiponjës”. Pra, ai pas arratisjes nga Shqipëria më 1969, si u vendos në diasporë, në Amerikë, nuk u rehatua, por iu përkushtua atdhetarisë. Janë 14 vite të vështira, por edhe shumë të bukura kur Bilali u vu në drejtimin e revistës “Krahu i shqiponjës”, botim i Lidhjes Çame, me një përmbajtje shumë të spikatur atdhetare që e bëri edhe më të njohur në mjediset patriotike të mbarë diasporës shqiptare në botë. Në të njëjtën kohë kjo revistë kaq e dashur për shqiptarët e Çikagos, Bostonit e të shumë qyteteve ku kishte çamë shqiptarë e kosovarë, u bë edhe një arsye më tepër që armiqtë të gjenin mënyrën për ta ndëshkuar edhe me humbjen e jetës së tij, në atë kohë kur ai kishte ende kaq shumë për të bërë për problemin kombëtar në përgjithësi e për atë çam në veçanti.
Pikërisht tradita e shkëlqyer e kësaj reviste deri në vitin 1986, kur poeti u largua nga jeta, do të vazhdonte mbijetesën e saj më 1995. Kësaj radhe në Shqipëri e pikërisht në drejtimin e shkrimtarit Shefki Hysa. Kjo gjë u bë paralelisht edhe me krijimin e Shoqatës Kulturore “ Bilal Xhaferi”, e cila vazhdon edhe sot e kësaj dite që të bëjë jehonën e veprës së këtij personaliteti të njohur të etnisë sonë.
Një përvojë e tillë organizative e botuese në kërkim të njohjes së këtyre vlerave e bën aq mirë edhe në një numër të konsiderueshëm faqesh shkrimtari Shefki Hysa në librin e tij. Me një tendencë të mirë për të qenë edhe i larmishëm në ndërtimin e librit, ai boton edhe një pjesë të poezive të zgjedhura të poetit Bilal Xhaferri të nxjerra nga dosja e ish sigurimit të shtetit komunist shqiptar, ku ishin burgosur si krijimtari disidente, pra, si shkas për të ndëshkuar autorin e tyre.
Gjuha e zgjedhur artistiko-publicistike e librit është një tjetër kontribut që sjell autori me këtë vepër, në një kohë që jo të gjithë botimet e sotme ta afrojnë këtë kontribut më se të domosdoshëm. Nis kjo gjuhë interesante që në parathënien e librit të shkruar nga vetë autori. Mes të tjerash theksohet: “A nuk është marrëzi që për një kokëkrisje, lajthitje a inat të çastit, të lësh pa realizuar programin e punës tënde, të lësh pa jetuar gjithë pasion jetën tënde me mendimin se do ta përjetojë fëmija yt, që nuk dihet se kur do të lindë dhe nëse do të lindë i mbarë a i prapë a me dëshira dhe ëndrra krejt të tjera nga ato të tuat?... Unë me miqtë e mi me mençuri, urtësi e diplomaci po realizojmë synimet dhe objektivat tona: përplasjet, kërcënimet dhe asgjësimet ua kemi lënë të tjerëve, kudërshtarëve tanë… Dhe kështu me mençuri e me sakrifica gjer në prag të vetëmohimit, do ta bëjmë një realitet të mrekullueshëm ëndrrën e madhe të çamëve…”
Ky mesazh shumë domethënës plotësohet në fund të librit edhe nga Namik Mane, shkrimtari disident e miku i ngushtë i poetit Bilal Xhaferri, në shkrimin e titulluar: “Mos e harroni Çamërinë!”
Është më tepër se një kërkesë e një patrioti çam kjo thirrje. Është një kërkesë, një lutje, një amanet i të parëve, është një porosi e brezave, është një e drejtë universale që nuk lejon harresë, aq më tepër moszgjidhje, është një klithmë çame që duhet ta dëgjojë mbarë diplomacia shqiptare, evropiane e ajo botërore për zëjidhjen e problemit çam. Ta dëgjojë ajo diplomaci kombëtare që nuk duhet ta masë punën e saj vetëm me disa shkrime gazetash apo me ndonjë fjalim diplomatik në sallat e tribunat e zbukuruara me lule e mikrofonë.
Ja si apelon ai:
“…Bëni një udhëtim në veriperëndim të Greqisë. Do të dëgjoni se si flitet ende një çamçe e kulluar. Do t’ju tregojnë histori të dhimbshme themelet e muret e rrëzuara të shtëpive tona, do t’ju flasin varret e themelet e gjyshërve e stërgyshërve tanë, varret e tyre që kërkojnë varret tona... Janë ende gjallë ca pak baballarët tanë që kërkojnë të flasin me ju. Jemi gjallë ne, bijtë e tyre që e njohim mirë shtrirjen e Çamërisë. S’kemi nevojë për harta. S’kemi nevojë për tapira. I dimë saktë sinorët tanë. Po ne kërkojmë mbështetjen tuaj humane, o miq, kërkojmë urtësinë tuaj, kërkojmë që t’i hidhni një vështrim problemit çam dhe do të shikoni se është mbushur plot e përplot me të vërteta”…
Namik Selmani
Shkrimtar
Shkurt , 2009
Mendime për librin e autorit Shefki Hysa
“Diplomacia e vetëmohimit”
Tashmë është e njohur nga të gjithë se problemi çam është tepër kompleks në udhën e zgjidhjes së tij. Ndoshta një nga arsyet e moszgjidhjes së tij në kohën e duhur e në kërkesat e tij themelore është pikërisht edhe ky kompleksitet i pranishëm e shumë i madh problemesh që ngërthehet në këtë truall tipik shqiptar qoftë me gjeografinë, me historinë, me kulturën e etnografinë e toponiminë. Krah atyre problemeve politike, historike, kulturore, juridike, etnografike, janë edhe ato të diplomacisë jo vetëm midis dy vendeve që e kanë si problem prioritar, atij shqiptar e atij grek, por edhe me opinionin ndërkombëtar.
Një kopertinë që ka një dritë në fund të një tuneli. me një hartë-copëz e trungut shqiptar me emrin “Çamëria” e me një portret të hijezuar e të paqartë në konturet e tij (një simbol i goditur i aktualitetit të zgjidhjes së problemit çam), e bën shumë intrigues librin më të fundit të autorit Shefki Hysa, me origjinë nga Çamëria, me titull “Diplomacia e vetëmohimit”.
Të paktën vetëm për këtë fakt ai është bukur i mirëpritur nga lexuesit e shumtë që ende kanë “uri” për libra të tillë, megjithëse harta e botimeve për Çamërinë është shtuar ndjeshëm në vitet e fundit.
I ardhur nga një përvojë shumë e pasur botimesh në llojshmëri letrare, në tematikë e në ndërtimin e veprave të tij Shefki Hysa, ashtu si edhe në librat e tjerë të tij rreket të tregohet intrigues dhe origjinal si një studiues e publicist i përmasava të gjëra.
Përvoja shumë e pasur që ai ka krijuar prej vitesh edhe me botimin e revistës shumë prestigjioze “Krahu i shqiponjës”, duket se nuk ka kaluar pa lënë gjurmë të forta në trajtimin e këtij problemi jo në një rreth të ngushtë njerëzish, intelektualësh apo edhe politikanësh të një krahu të caktuar, të majtë apo të djathtë, (duket se edhe në këtë tollovi alternativash kaq të vakëta që të jep politika shqiptare, nuk i ka shpëtuar edhe problemi çam). Pra, çështja çame paraqitet si një problem apo projekt i mprehtë kombëtar që, gjithësesi mbetet i patrajtuar qartë nga faktorët politiko-diplomatikë.
Pa dashur që të ndikojmë në mendimin konkret të një lexuesi të kualifikuar dhe shumë të interesuar për këtë temë, të cilit i drejtohet, mund të citojmë edhe mendime të personaliteteve të kulturës shqiptare për problemin çam që trajtohet më konkretisht në librin e Shefki Hysës.
Kështu shkrimtari i njohur Ismail Kadare ka shkruar për librin e Shefki Hysës : “Ky libër është i nevojshëm, i domosdoshëm, i moralshëm si çdo botim i arrirë i kësaj natyre, siç janë të shumta arsyet që çamët nuk e harrojnë Çamërinë dhe, merret me mend, kjo është një e drejtë jo vetëm e tyre, por e drejta e gjithë shqiptarëve”.
Si një “pararojë “ e suksesshme e këtij libri mbetet edhe vlerësimi i poetit, shkrimtarit e studiuesit Dritëro Agolli që ka thënë për krijimtarinë e Shefki Hysës: “ Krijimet e shkrimtarit Shefki Hysa, veçanërisht tregimet e tij dallohen për lëvizjen kontradiktore dhe për prirjen me ankth të fundit të kësaj lëvizjeje eksiztenciale…”
Poeti Visar Zhiti shkruan: “Në librat e Shefki Hysës fryn era e shqetësuar çame dhe fati i njerëzve është i lidhur me truallin e tyre, ashtu si rrënjët që futen thellë në gurë, por edhe si gishtat e jetës që të përgjakura shtrëngojnë realitetin.”
Pra, i ardhur nga kjo përvojë letrare, por jo më pak edhe jetësore (ai është një filiz i shëndetshëm i kësaj historie e i kësaj kulture kaq vitale dhe një nga nismëtarët e parë të krijimit të Shoqatës “Çamëria“ dhe të gazetës së saj “Çamëria – vatra amtare”), duket se ai e kishte paksa të garantuar suksesin e veprës së radhës .
Këtyre përvojave të këtij autori të njohur tashmë në letrat shqipe do t’i shtonim edhe atë politike. Kështu kapitullit të këtij libri voluminoz prej rreth 500 faqesh, do t’i shtonim atë të marrëdhënieve që Çamëria ka patur të paktën në këta 19 vjet me politikën shqiptare. Shkrime të tilla si “Çamëria dhe Senati Amerikan”, “Politika – një zë i vetëm për Çamërinë”, “Marrëdhëniet Shqipëri– Greqi në vite” , “Miratimi i Rezolutës nga Kuvendi zyrtarizon problemin çam” e shumë të tjera që përbëjnë kapitullin më të rëndësishëm të librit “Diplomacia e politikanëve“ hedhin shumë dritë në të sotmen e në të ardhmen e Çamërisë. Duhet të jemi objektivë kur themi se ende në forumet udhëheqëse të komunitetit çam, qoftë edhe në atë të shtetit shqiptar nuk ka një strategji të unifikuar për zgjidhjen e problemit. Disa e quajnë atë thjesht një problem teknik për kthimin e disa pronave, për të cilat edhe tapitë nuk janë të plota e të rregullta. Disa e quajnë atë edhe si problem politik, mbi bazën e të cilit qeveria greke duhet të pranojë genocidin mbi popullsinë e pafajshme çame, etj, etj.
Mendojmë se leximi e, më saktë, studimi i këtij kapitulli do t’u hapte shumë dritare të tjera të reja politikanëve të sotëm e atyre që do të ulen nesër në kolltukët parlamentarë për këtë problem. Racionaliteti i paraqitjes së problemeve dhe mënyra e trajtimit të drejtpërdrejtë me një gjuhë shumë të kulturuar e të kuptueshme, e bën të lexueshëm secilin shkrim të tij. Nga ana tjetër autori ka përdorur në këtë kapitull kaq të rëndësishëm të gjithë gjinitë publicitike si artikullin problemor, reportazhin, intervistën etj.
Kjo tablo e qartë do të ishte disi e venitur nëse nuk do të flisnim edhe për një pjesë të madhe të librit që autori ia kushton shkrimtarit disident çam Bilal Xhaferri. Janë botuar deri tani disa shkrime për Bilalin në një kohë që tregu shqiptar i librit dhe bibliotekat shqiptare të të gjitha trojeve kanë shumë “uri” për të njohur këtë personalitet të vërtetë artistik e tragjik të Çamërisë e të mbarë kombit shqiptar.
Ndryshe nga ato pak informacione letrare e publicistike që janë botuar në faqet e shtypit tonë periodik, jeta e Bilal Xhaferrit e aktiviteti i tij letrar, jetësor, patriotik jepet me shumë kolorit. Në të jepen kujtimet e miqve të poetit si të Namik Manes, Riza Millës, Skënder Xhelos, Selfo Hoxhës, Elez Bardhit, Antika Xhaferri, Aqif Dino, Ballkëz Halilit, Bedri Myftari, Agim Mehqmesë etj.
Edhe vetë puna krijuese e autorit Shefki Hysa është e lidhur në një masë të madhe me njohjen, propogandimin e botimin e veprës së Bilal Xhaferrit. Madje edhe në delegacionin e Ministrisë së Kulturës më 1995, për kthimin e eshtrave të këtij personaliteti nga Amerika në atdhe, Shefki Hysa kishte rolin e tij nismëtar.
Më 1974 për herë të parë në Çikago të SHBA shkrimtari Bilal Xhaferri themeloi revistën kombëtare “Krahu i shqiponjës”. Pra, ai pas arratisjes nga Shqipëria më 1969, si u vendos në diasporë, në Amerikë, nuk u rehatua, por iu përkushtua atdhetarisë. Janë 14 vite të vështira, por edhe shumë të bukura kur Bilali u vu në drejtimin e revistës “Krahu i shqiponjës”, botim i Lidhjes Çame, me një përmbajtje shumë të spikatur atdhetare që e bëri edhe më të njohur në mjediset patriotike të mbarë diasporës shqiptare në botë. Në të njëjtën kohë kjo revistë kaq e dashur për shqiptarët e Çikagos, Bostonit e të shumë qyteteve ku kishte çamë shqiptarë e kosovarë, u bë edhe një arsye më tepër që armiqtë të gjenin mënyrën për ta ndëshkuar edhe me humbjen e jetës së tij, në atë kohë kur ai kishte ende kaq shumë për të bërë për problemin kombëtar në përgjithësi e për atë çam në veçanti.
Pikërisht tradita e shkëlqyer e kësaj reviste deri në vitin 1986, kur poeti u largua nga jeta, do të vazhdonte mbijetesën e saj më 1995. Kësaj radhe në Shqipëri e pikërisht në drejtimin e shkrimtarit Shefki Hysa. Kjo gjë u bë paralelisht edhe me krijimin e Shoqatës Kulturore “ Bilal Xhaferi”, e cila vazhdon edhe sot e kësaj dite që të bëjë jehonën e veprës së këtij personaliteti të njohur të etnisë sonë.
Një përvojë e tillë organizative e botuese në kërkim të njohjes së këtyre vlerave e bën aq mirë edhe në një numër të konsiderueshëm faqesh shkrimtari Shefki Hysa në librin e tij. Me një tendencë të mirë për të qenë edhe i larmishëm në ndërtimin e librit, ai boton edhe një pjesë të poezive të zgjedhura të poetit Bilal Xhaferri të nxjerra nga dosja e ish sigurimit të shtetit komunist shqiptar, ku ishin burgosur si krijimtari disidente, pra, si shkas për të ndëshkuar autorin e tyre.
Gjuha e zgjedhur artistiko-publicistike e librit është një tjetër kontribut që sjell autori me këtë vepër, në një kohë që jo të gjithë botimet e sotme ta afrojnë këtë kontribut më se të domosdoshëm. Nis kjo gjuhë interesante që në parathënien e librit të shkruar nga vetë autori. Mes të tjerash theksohet: “A nuk është marrëzi që për një kokëkrisje, lajthitje a inat të çastit, të lësh pa realizuar programin e punës tënde, të lësh pa jetuar gjithë pasion jetën tënde me mendimin se do ta përjetojë fëmija yt, që nuk dihet se kur do të lindë dhe nëse do të lindë i mbarë a i prapë a me dëshira dhe ëndrra krejt të tjera nga ato të tuat?... Unë me miqtë e mi me mençuri, urtësi e diplomaci po realizojmë synimet dhe objektivat tona: përplasjet, kërcënimet dhe asgjësimet ua kemi lënë të tjerëve, kudërshtarëve tanë… Dhe kështu me mençuri e me sakrifica gjer në prag të vetëmohimit, do ta bëjmë një realitet të mrekullueshëm ëndrrën e madhe të çamëve…”
Ky mesazh shumë domethënës plotësohet në fund të librit edhe nga Namik Mane, shkrimtari disident e miku i ngushtë i poetit Bilal Xhaferri, në shkrimin e titulluar: “Mos e harroni Çamërinë!”
Është më tepër se një kërkesë e një patrioti çam kjo thirrje. Është një kërkesë, një lutje, një amanet i të parëve, është një porosi e brezave, është një e drejtë universale që nuk lejon harresë, aq më tepër moszgjidhje, është një klithmë çame që duhet ta dëgjojë mbarë diplomacia shqiptare, evropiane e ajo botërore për zëjidhjen e problemit çam. Ta dëgjojë ajo diplomaci kombëtare që nuk duhet ta masë punën e saj vetëm me disa shkrime gazetash apo me ndonjë fjalim diplomatik në sallat e tribunat e zbukuruara me lule e mikrofonë.
Ja si apelon ai:
“…Bëni një udhëtim në veriperëndim të Greqisë. Do të dëgjoni se si flitet ende një çamçe e kulluar. Do t’ju tregojnë histori të dhimbshme themelet e muret e rrëzuara të shtëpive tona, do t’ju flasin varret e themelet e gjyshërve e stërgyshërve tanë, varret e tyre që kërkojnë varret tona... Janë ende gjallë ca pak baballarët tanë që kërkojnë të flasin me ju. Jemi gjallë ne, bijtë e tyre që e njohim mirë shtrirjen e Çamërisë. S’kemi nevojë për harta. S’kemi nevojë për tapira. I dimë saktë sinorët tanë. Po ne kërkojmë mbështetjen tuaj humane, o miq, kërkojmë urtësinë tuaj, kërkojmë që t’i hidhni një vështrim problemit çam dhe do të shikoni se është mbushur plot e përplot me të vërteta”…
Namik Selmani
Shkrimtar
Shkurt , 2009
Subscribe to:
Posts (Atom)
